ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (ΚΑΠ) - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2014-2020

         Άρθρο της Θεοδώρας Τζάκρη

Η γεωργία είναι ένας τομέας που εντοπίζεται στο επίκεντρο της κοινωνίας και της οικονομίας, γιατί εξασφαλίζει τη διατροφική ασφάλεια και επάρκεια τροφίμων, παρέχει ανανεώσιμες πρώτες ύλες, προστατεύει το περιβάλλον, δημιουργεί θέσεις εργασίας και διατηρεί ζωντανό και υγιή τον κοινωνικό και οικονομικό ιστό στην περιφέρεια. Είναι μια στρατηγική δραστηριότητα άρρηκτα συνδεδεμένη με την αναπτυξιακή στρατηγική της Ευρώπης.

Η τάση για την εξέλιξη της ΚΑΠ, όσον αφορά τον προϋπολογισμό, δείχνει:

•           μείωση των πόρων για την Γεωργία,

•           σταθεροποίηση των δαπανών της Συνοχής, με προσανατολισμό υπέρ των φτωχότερων νέων μελών, και

•           αύξηση των πόρων για την Έρευνα, την Ανάπτυξη και την Καινοτομία.

Η νέα ΚΑΠ 2014-2020  αναπτύσσεται – διαρθρώνεται σε τέσσερις  ενότητες:

1.         Άμεσες Ενισχύσεις / Πυλώνας 1.

2.         Αγροτική Ανάπτυξη / Πυλώνας 2.

3.         Οργάνωση των αγορών / Αντιστάθμιση του κινδύνου των τιμών.

4.         Λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού των αγροδιατροφικών προϊόντων / αγροδιατροφικό μοντέλο.

Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη διατροφική ασφάλεια και επάρκεια, στο περιβάλλον και στην κλιματική αλλαγή, στην απασχόληση, στην αστάθεια των αγορών και των τιμών, αλλά και στη σημασία της γεωργίας για τις περιφέρειες της Ευρώπης.

Πιο αναλυτικά:

Όσον αφορά τις άμεσες ενισχύσεις / Πυλώνας Ι

1.         Δημιουργείται εθνικός δημοσιονομικός φάκελος για κάθε κράτος μέλος.

2.         Προβλέπεται η δυνατότητα, ανά πάσα στιγμή, να αναθεωρούνται οι ενισχύσεις λόγω οικονομικών εξελίξεων και δημοσιονομικής κατάστασης.

3.         Τίθενται όρια άμεσων ενισχύσεων (εκτός της πράσινης ενίσχυσης), πέραν των οποίων εφαρμόζονται μειώσεις.

4.         Όσον αφορά την δομή των άμεσων ενισχύσεων, προβλέπεται:

         Μία βασική ενίσχυση για τους γεωργούς, με τη μορφή των σημερινών δικαιωμάτων και με ορίζοντα το 2019 υιοθέτησης του περιφερειακού μοντέλου.

         Μια υποχρεωτική πρόσθετη ενίσχυση στους γεωργούς που εφαρμόζουν γεωργικές πρακτικές «φιλικές» για το περιβάλλον (το αποκαλούμενο «πρασίνισμα» της ΚΑΠ ή «πράσινη ενίσχυση») και οι οποίες είναι επιπλέον των υποχρεώσεων της πολλαπλής συμμόρφωσης. Σ’ αυτή την κατηγορία ενίσχυσης τα κράτη μέλη πρέπει να αφιερώνουν το 30% του εθνικού τους δημοσιονομικού φακέλου.

         Μια προαιρετική πρόσθετη στρεμματική ενίσχυση στους γεωργούς στις περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα. Για το σκοπό αυτό τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν έως 5% του εθνικού τους δημοσιονομικού φακέλου.

         Μια πρόσθετη ενίσχυση στους νέους αγρότες. Η ενίσχυση θα είναι ετήσια και θα διαρκεί ως 5 χρόνια. Για το σκοπό αυτό τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν έως 2% του εθνικού τους δημοσιονομικού φακέλου.

         Ένα προαιρετικό απλουστευμένο καθεστώς για τους μικρούς αγρότες με κατ’ αποκοπή ενίσχυση από 500 € ως 1000 € η οποία θα αντικαταστήσει όλες τις υπόλοιπες ενισχύσεις. Για το σκοπό αυτό τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν έως 10% του εθνικού τους δημοσιονομικού φακέλου.

         Προαιρετικά καθεστώτα συνδεδεμένων ενισχύσεων. Έως 5% (ή και μεγαλύτερο κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες) του εθνικού δημοσιονομικού φακέλου.

         Διατηρείται η ειδική ενίσχυση για το βαμβάκι, για 250.000 εκτάρια επιλέξιμη έκταση με απόδοση 3,2 τόνους ανά εκτάριο.

5.         Οι άμεσες ενισχύσεις θα χορηγούνται στους ενεργούς αγρότες: Δεν θα δίνονται δηλαδή ενισχύσεις σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα των οποίων οι ετήσιες εισπράξεις από τη γεωργική δραστηριότητα είναι μικρότερες του 5% των συνολικών εσόδων τους. Εξαιρούνται από τη διάταξη αυτή οι γεωργοί που έχουν εισπράξει κάτω από 5.000 ευρώ ως άμεσες ενισχύσεις για το προηγούμενο έτος.

Όσον αφορά την Αγροτική Ανάπτυξη / Πυλώνας ΙΙ

1.         Τίθεται τρεις βασικοί στόχοι στα προγράμματα: ανταγωνιστικότητα - βιώσιμη διαχείριση φυσικών πόρων - ισόρροπη χωρική ανάπτυξη.

2.         Τα κράτη μέλη θα μπορούν να καταρτίζουν θεματικά τοπικά υποπρογράμματα, σε έναν από τους τέσσερις τομείς: νέοι αγρότες, μικρές εκμεταλλεύσεις, ορεινές περιοχές, μικρές αλυσίδες εφοδιασμού.

3.         Συμπληρωματικές ενισχύσεις για τις περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα, ύψους από 25 έως 250 €/Ha.

4.         Στα αγροπεριβαλλοντικά μέτρα προβλέπονται υπό προϋποθέσεις ενισχύσεις 600 €/Ha για τις ετήσιες και 900 €/Ha για τις πολυετείς καλλιέργειες.

5.         Προβλέπεται ετήσια ενίσχυση 500 €/Ha για απώλειες εισοδήματος σε περιοχές Natura.

6.         Προβλέπονται μέτρα για διαχείριση κρίσεων και ασφάλεια έναντι κινδύνων. Δηλαδή για σύναψη ασφαλιστικών συμβολαίων, και σύσταση ειδικών αμοιβαίων κεφαλαίων.

7.         Προτείνονται ενισχύσεις επενδύσεων για γεωργικές εκμεταλλεύσεις ή αγροτικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

8.         Προτείνεται η χρηματοδότηση για «συνεργασία» μεταξύ των παραγωγών.

9.         Δίνεται έμφαση στην πρωτοβουλία Leader, με ελάχιστο ποσοστό 5% του προϋπολογισμού αγροτικής ανάπτυξης.

Όσον αφορά την οργάνωση των αγορών και την αντιστάθμιση του κινδύνου των τιμών

Βασικός στόχος της ευρωπαϊκής γεωργίας είναι η παραγωγή προϊόντων για την εξασφάλιση ενός επαρκούς επιπέδου εφοδιασμού της αγοράς με ποιοτικά και ασφαλή τρόφιμα.

Ο κρισιμότερος παράγοντας για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η σταθεροποίηση των γεωργικών αγορών στο εσωτερικό της Ένωσης και η εξασφάλιση ενός επαρκούς εισοδήματος για τον κοινοτικό παραγωγό.

Όσον αφορά την αλυσίδα εφοδιασμού αγροδιατροφικών προϊόντων και το αγροδιατροφικό μοντέλο

Η αλυσίδα εφοδιασμού αγροδιατροφικών προϊόντων αποτελεί το βασικό κρίκο για την βιωσιμότητα όχι μόνο της γεωργίας και της οικονομίας. Επιπλέον, η ομαλή λειτουργία όλης της αγροδιατροφικής αλυσίδας, από τον γεωργό έως τον καταναλωτή, προσφέρει εγγύηση για την διατήρηση χιλιάδων θέσεων εργασίας σε ένα ανταγωνιστικό και ασταθές περιβάλλον.

Για την αντιμετώπιση της κατάστασης σε ευρωπαϊκό επίπεδο χρειάζονται μέτρα για τη συγκέντρωση της παραγωγής, τη διαφάνεια των αγορών και την δημιουργία ισορροπημένων σχέσεων στην αγροδιατροφική αλυσίδα, εμποδίζοντας αθέμιτες πρακτικές και ενθαρρύνοντας μια πιο δίκαιη κατανομή των περιθωρίων κέρδους. Ως τέτοια μέτρα μπορούν να αναφερθούν:

•           Η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού συστήματος παρακολούθησης της αγοράς, των τιμών των αγροδιατροφικών προϊόντων και των εισροών.

•           Η διασφάλιση των αρχών του ανταγωνισμού, του σεβασμού των κανόνων σχετικά με τη διαφάνεια στην τιμολόγηση και τα κέρδη, σε όλο το μήκος της αλυσίδας.

•           Η θέσπιση μηχανισμών για την καταπολέμηση της κερδοσκοπίας.

•           Η προώθηση των τοπικών προϊόντων και η αποτελεσματική στήριξη των παραδοσιακών αγορών.

•           Η ενθάρρυνση συλλογικών οργανωτικών σχημάτων των παραγωγών για τη συγκέντρωση της προσφοράς και την οριοθέτηση ευνοϊκότερων όρων διαπραγμάτευσης.

•           Η δημιουργία συστήματος κυρώσεων για αθέτηση συμφωνιών και παράνομες πρακτικές.

•           Η ιχνηλασιμότητα (traceability) στα προϊόντα και η καταγραφή του συνόλου των συναλλαγών (transactions) κατά τη διακίνηση των προϊόντων μέσα σε ολόκληρη την αλυσίδα.

Είναι αξιοσημείωτο να αναφερθεί σ’ αυτό το σημείο ότι πέρα από τις βασικές αρχές όπως αναφέρθηκαν παραπάνω και που αποτελούν το πλαίσιο που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η αναμόρφωση της ΚΑΠ ιδιαίτερα στην παρούσα φάση θα είναι ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο, γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διευρυνθεί με την προσχώρηση νέων κρατών μελών που σε συνδυασμό με την πίεση που ασκεί η οικονομική κρίση στα δημόσια οικονομικά θα οδηγήσει τα κράτη μέλη να διαπραγματευτούν σκληρά αναφορικά με το τι κερδίζουν και τι χάνουν.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι:

Ο πρώτος πυλώνας πρέπει να παραμείνει κοινοτικά χρηματοδοτούμενος,  γιατί η εισαγωγή οποιασδήποτε μορφής συγχρηματοδότησης της ΚΑΠ εμπεριέχει τον κίνδυνο επανεθνικοποίησής της. 

Τα κονδύλια του 1ου πυλώνα δεν πρέπει να μειωθούν, καθώς οι επαναλαμβανόμενες διατροφικές κρίσεις, αλλά και η αναμενόμενη αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης για τρόφιμα, οδηγούν στην αναγκαιότητα να παραμείνει βιώσιμη η ευρωπαϊκή γεωργία ώστε να αξιοποιήσει τις δυνατότητες στην παγκόσμια αγορά, με ποιοτικά και διαφοροποιημένα προϊόντα.

Οι άμεσες ενισχύσεις είναι ο κορμός της ΚΑΠ και αποτελούν το βασικό δίχτυ ασφαλείας του εισοδήματος των αγροτών προστατεύοντας τις πολυπληθείς σήμερα μικρές εκμεταλλεύσεις ώστε να παραμείνουν ενεργές στη γεωργία.

Βεβαίως και τα περιβαλλοντικά κριτήρια είναι απαραίτητα στον υπολογισμό του τελικού ύψους των άμεσων ενισχύσεων. Όμως περιοχές όπως οι περιοχές σημαντικής βιοποικιλότητας (Natura 2000) και Υψηλής Φυσικής Αξίας (HVL) πρέπει να αντιμετωπίζονται ευνοϊκότερα. Επιπλέον, πρέπει να προβλέπεται πρόσθετη ενίσχυση για την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων που παράγονται με φιλικές προς το περιβάλλον παραγωγικές διαδικασίες, όπως είναι τα βιολογικά προϊόντα, ή τα προϊόντα ολοκληρωμένης διαχείρισης.

Οι περιοχές με έντονο πρόβλημα ερημοποίησης και έλλειψης υδάτινων πόρων και οι αγροτικές εκτάσεις εδαφών χαμηλής οργανικής περιεκτικότητας, οι οποίες συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, θα πρέπει να ενταχθούν σε καθεστώς περιβαλλοντολογικά ευαίσθητων περιοχών. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη η ανάγκη για τη βιωσιμότητα των μικρών και μεσαίων εκτατικών εκμεταλλεύσεων, που έχουν σημαντική συνεισφορά στην απασχόληση, επιβαρύνοντας αναλογικά λιγότερο τον κοινοτικό προϋπολογισμό, με ανάλογες προσαυξήσεις του ύψους των άμεσων εισοδηματικών ενισχύσεων.

Ευνοϊκή αντιμετώπιση πρέπει να υπάρχει για τις ορεινές, απομακρυσμένες, νησιωτικές και περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα, ώστε η γεωργία να μην  εγκαταλειφθεί. 

Η κατεύθυνση προς ένα πιο ομοιόμορφο ύψος ενισχύσεων ανάμεσα στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία φαίνεται αναπόφευκτη, μπορεί τελικά να αποδειχτεί κοινωνικά άδικη και ανέφικτη και πρέπει να αντιμετωπιστεί με ιδιαίτερη προσοχή.

Η ΚΑΠ πρέπει να συμβάλει στη διατήρηση της απασχόλησης και να την ενισχύσει, με τη συμμετοχή της στην διαμόρφωση των άμεσων εισοδηματικών ενισχύσεων, όπου θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη τόσο η αγροτική έκταση, όσο και το αγροτικό δυναμικό.  

Πρέπει να διευκρινισθεί ο υπολογισμός των βοσκοτόπων  και η μεταχείρισή τους στο πλαίσιο των άμεσων ενισχύσεων, ώστε η ελληνική κτηνοτροφία να καταστεί βιώσιμη.

Ο 2ος πυλώνας θα πρέπει να υποστηρίξει τις απαραίτητες διαρθρωτικές αλλαγές που θα επιτρέψουν τη μετάβαση προς μια ευέλικτη και με υψηλότερη προστιθέμενη αξία οικονομία της υπαίθρου.

Οι σημερινοί άξονες που αφορούν στην ποιότητα ζωής και την ενίσχυση της οικονομικής διαφοροποίησης στην ύπαιθρο, αλλά και η σημερινή προσέγγιση Leader, πρέπει να παραμείνουν κομμάτι της ΚΑΠ.

Είναι σκόπιμο να εξετασθούν ολοκληρωμένα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης, που προϋποθέτουν συνέργειες των γεωργών και των φορέων τους, οι οποίες βελτιώνουν τους όρους παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η αξιοποίηση και η προώθηση των δυνατοτήτων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

Καθίσταται απαραίτητη η ενίσχυση των φιλοπεριβαλλοντικών μέτρων, με σκοπό να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητά τους και η θετική τους επίδραση στο περιβάλλον.

Τα κίνητρα των επενδύσεων στην εκμετάλλευση πρέπει να στοχεύουν στην ενίσχυση των οικογενειακής μορφής εκμεταλλεύσεων, ώστε να διαμορφωθεί ένα ικανοποιητικό εισόδημα προερχόμενο από την γεωργική δραστηριότητα και να αποδυναμωθεί η εξάρτηση από τις άμεσες επιδοτήσεις.

Τα επενδυτικά σχέδια των νέων γεωργών πρέπει να χρηματοδοτούνται κατά προτεραιότητα και με ευνοϊκότερους όρους.

Πρέπει να εξασφαλιστούν τα κατάλληλα εργαλεία ρύθμισης των αγορών στον 1ο πυλώνα της ΚΑΠ, καθώς και η επαρκής χρηματοδότησή τους, για την σταθεροποίηση της κοινοτικής αγοράς και την αποτελεσματική προστασία του γεωργικού εισοδήματος όπως:

            ένας αποτελεσματικός μηχανισμός παρέμβασης και αποθεματοποίησης σε περιόδους παρατεταμένης πτώσης των τιμών και

            ρήτρες διασφάλισης από εισαγωγές στις ίδιες περιόδους.

Η μεταρρύθμιση της ΚΑΠ είναι μια καλή ευκαιρία για την αναδιανομή και την κατανομή των πόρων με περισσότερο αποτελεσματικά και αναπτυξιακά κριτήρια, για να ενθαρρυνθεί η διατήρηση της παραγωγικής δραστηριότητας παράλληλα με την παροχή αγαθών, αλλά πρέπει να ληφθούν υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής γεωργίας, σε συνδυασμό με τη μέχρι σήμερα αποκτηθείσα εμπειρία, για να διαμορφωθούν εξειδικευμένες προτάσεις για την κατανομή των ενισχύσεων, ώστε να συμβάλλουν αποτελεσματικότερα στους επιδιωκόμενους αναπτυξιακούς στόχους.-