Μεγάλη Πέμπτη Ο Μυστικός Δείπνος

 

Η Μεγάλη Πέμπτη σύμφωνα με τον Χριστιανισμό είναι η ιερή μέρα κατά την οποία εορτάζεται ο Μυστικός Δείπνος του Ιησού Χριστού με τους 12 Αποστόλους.

Η ημέρα αυτή είναι η τέταρτη ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας, της εβδομάδας δηλαδή η οποία προηγείται και καταλήγει στη γιορτή του Πάσχα. Της Μεγάλης Πέμπτης προηγείται η Μεγάλη Τετάρτη και ακολουθεί η Μεγάλη Παρασκευή. Το χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο μπορεί να εμπέσει η Μεγάλη Πέμπτη είναι πάντοτε μεταξύ 19 Μαρτίου και 22 Απριλίου, για όλες τις Εκκλησίες είτε Ανατολικές είτε Δυτικές, ημερομηνίες οι οποίες λόγω της διαφοράς των 13 ημερών (για τον 21ο αιώνα) μεταξύ παλαιού και νέου ημερολογίου, αντιστοιχούν στο διάστημα μεταξύ 1 Απριλίου και 5 Μαΐου για όσες Ορθόδοξες Εκκλησίες ακολουθούν το διορθωμένο ιουλιανό (νέο) ημερολόγιο.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία για τον καθορισμό του κύκλου των κινητών εορτών ακολουθεί το Ιουλιανό ημερολόγιο, κατά το οποίο η Μεγάλη Πέμπτη μπορεί να εμπέσει, κατά τον 21ο αιώνα, σε οποιαδήποτε ημερομηνία μεταξύ 19 Μαρτίου και 22 Απριλίου για τις Εκκλησίες που ακολουθούν το αυθεντικό ιουλιανό (παλαιό) ημερολόγιο (Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, τα Πατριαρχεία Ρωσίας, Σερβίας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας και το Άγιο Όρος), καθώς και για τους Ορθόδοξους Παλαιοημερολογίτες, και μεταξύ 1 Απριλίου και 5 Μαΐου για όσες Εκκλησίες ακολουθούν το διορθωμένο ιουλιανό (νέο) ημερολόγιο (Οικουμενικό Πατριαρχείο, το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και η Εκκλησία της Ελλάδος).

Ο ιερός νιπτήρας

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία η ημέρα είναι αφιερωμένη στην ανάμνηση τεσσάρων γεγονότων τα οποία περιγράφονται στα Ευαγγέλια και τα οποία συνέβησαν σύμφωνα με τις ευαγγελικές αναφορές λίγο πριν τη Σταύρωση:

    Ο Μυστικός Δείπνος, δηλαδή το δείπνο του Ιησού Χριστού με τους 12 Αποστόλους, όπως περιγράφεται στα Ευαγγέλια του Ματθαίου (26, 17-30α), του Μάρκου (14, 12-26) και του Λουκά (22, 7-23),

    Ο Ιερός Νιπτήρας, δηλαδή το πλύσιμο των ποδιών των 12 Αποστόλων από τον Ιησού Χριστό, όπως περιγράφεται στα Ευαγγέλια του Ματθαίου (23, 6-12), του Λουκά (22, 24-28) και του Ιωάννη (13, 1-20),

    Η Υπερφυής Προσευχή, δηλαδή η προσευχή του Ιησού προς τον Πατέρα του μετά τον Μυστικό Δείπνο και λίγο πριν τη σύλληψή του, όπως περιγράφεται στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη (17, 1-26), και

    Η προδοσία του Ιούδα η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη του Ιησού, όπως περιγράφεται στα Ευαγγέλια του Ματθαίου (26, 47-56), του Μάρκου (14, 43-50), του Λουκά (22, 47-53) και του Ιωάννη (18, 1-11).

Σύμφωνα με τη διευθέτηση των ακολουθιών της Μεγάλης Εβδομάδας, κατά την οποία ο εσπερινός και ο όρθρος της κάθε ημέρας τελούνται αντιστοίχως το πρωί και το βράδυ της προηγούμενης ημέρας, ο Εσπερινός της Μεγάλης Πέμπτης τελείται το πρωί της Μεγάλης Τετάρτης μαζί με τη Λειτουργία των Προηγιασμένων και ο Όρθρος το εσπέρας της Μεγάλης Τετάρτης, μετά το Ευχέλαιο.

Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης τελείται ο εσπερινός της Μεγάλης Παρασκευής μαζί με τη Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Οι ιερείς κατά την ετοιμασία της Θείας Κοινωνίας εξάγουν δύο "αμνούς" (το μέρος του άρτου το οποίο μεταβάλλεται σε σώμα Χριστού) και διατηρούν τον ένα αφού τον τεμαχίσουν και τον αποξηράνουν, σε ασφαλές σημείο (μέσα στο αρτοφόριο πάνω στην αγία τράπεζα) για έναν ολόκληρο χρόνο για την κοινωνία των πιστών σε έκτακτες περιπτώσεις. Το βράδυ τελείται ο όρθρος της Μεγάλης Παρασκευής, στον οποίο αναπαριστάται το Θείο Δράμα της Σταύρωσης και διαβάζονται τα δώδεκα ευαγγέλια που περιγράφουν τα γεγονότα από τη σύλληψη έως και την ταφή του Χριστού.

Τα κόκκινα αυγά αποτελούν βασικά σύμβολα του Πάσχα. Συνήθως βάφονται τη Μεγάλη Πέμπτη, γι’ αυτό και η ημέρα αποκαλείται Κόκκινη Πέμπτη. Πολλοί είναι οι συμβολισμοί που αποδίδονται στο έθιμο. Μια λαϊκή παράδοση λέει πως όταν αναστήθηκε ο Χριστός, όσοι άκουσαν την είδηση δεν το πίστεψαν. Μια γυναίκα μάλιστα που κρατούσε ένα καλάθι με αυγά είπε: «Αν από άσπρα γίνουν κόκκινα, τότε θα το πιστέψω». Και τα αυγά κοκκίνισαν. Όσο για το τσούγκρισμα, οι ερευνητές εκτιμούν ότι με το σπάσιμο του αυγού βγαίνει στην επιφάνεια η νέα ζωή, η αιώνια ζωή.

Αυγό, το καλύτερο δώρο

Αυτή είναι μια από τις πολλές ερμηνείες που έχει καταγράψει ο συγγραφέας Ζήσης Χασιώτης σχετικά με την προέλευση των πασχαλινών αυγών. Όπως εξηγεί στο βιβλίο του «Οι 12 μήνες στην ελληνική μας λαογραφία» (εκδόσεις «Βοϊακή Εστία»), υπάρχει και η ορθολογική ερμηνεία του εθίμου: Κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής οι περισσότεροι δεν έτρωγαν αυγά λόγω της νηστείας. Ωστόσο είναι η εποχή που οι κότες γεννάνε κατά συρροή. Τι θα γίνονταν όμως τόσα αυγά; Αποφάσισαν λοιπόν οι χωρικοί να τα φυλάνε για το Πάσχα και να τα κάνουν δώρο.

Κρατητήρες και ευαγγελισμένα αυγά

Τα πασχαλινά αυγά έχουν αφήσει πίσω τους ιστορία και συνήθειες που κάποτε τηρούνταν αδιάλειπτα στην ελληνική ύπαιθρο. Ο συγγραφέας έχει συγκεντρώσει αρκετές από αυτές:

• Σε μερικά αιγαιοπελαγίτικα νησιά η νοικοκυρά τοποθετούσε το πρώτο αυγό που έβαφε στο εικονοστάσι και το αφιέρωνε στην Παναγία. Με αυτό σταύρωνε τα παιδιά της, όταν αρρώσταιναν. Αν το κρατούσε τρία χρόνια στο εικονοστάσι, γινόταν σκληρό σαν πέτρα και το ονόμαζαν «κρατητήρα». Με αυτό σταύρωναν τις έγκυες γυναίκες, για να μην αποβάλουν, και τα παιδιά για το κακό το μάτι.

• Στα νησιά του Ιονίου έβαφαν και ένα κομμάτι ύφασμα μέσα στη μπογιά των αυγών και το κρεμούσαν συμβολικά στο μπαλκόνι του σπιτιού που έβλεπε προς την ανατολή πιστεύοντας ότι ο ήλιος της δικαιοσύνης, δηλαδή ο Ιησούς, θα προστατεύει το σπίτι τους από κάθε κακό.

• Στη Θράκη πίστευαν ότι το κόκκινο πανί που έβαφαν στη μπογιά των αυγών συμβολίζει την παρθενία της Παναγίας.

• Στη Μακεδονία, όταν άρχιζε η σπορά, έθαβαν το πρώτο αυγό που έβαφαν το Πάσχα στην πρώτη αυλακιά του χωραφιού. Πίστευαν ότι έτσι θα αποκτήσει ο σπόρος του σιταριού τη ζωτική δύναμη του αυγού.

• Στην Πελοπόννησο λειτουργούσαν στην ανάγνωση των Δώδεκα Ευαγγελίων τα κόκκινα αυγά που είχαν γεννηθεί τη Μεγάλη Πέμπτη από μαύρη κότα. Αυτά τα αυγά ονομάζονταν Μεγαλοπεφτιάτικα και, όπως υποστήριζαν, είχαν ιαματικές ιδιότητες. Κάποιοι τα έθαβαν σταυρωτά στο αμπέλι το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, για να το προστατέψουν από τις αρρώστιες, τα σκαθάρια και το χαλάζι, ενώ πίστευαν επίσης ότι θεραπεύουν τον πονόλαιμο.

• Παρομοίως σε άλλα μέρη έβαζαν σε ένα κουτάκι τόσα αυγά όσα ήταν τα μέλη της οικογένειας και τα πήγαιναν το βράδυ στην εκκλησία για να διαβαστούν στα Δώδεκα Ευαγγέλια. Τα άφηναν κάτω από την Αγία Τράπεζα έως την Ανάσταση, οπότε έπαιρναν τα «ευαγγελισμένα» αυγά και τα παράχωναν στους κήπους και τις ρίζες των δένδρων, για να βελτιωθεί η καρποφορία τους.

Κρεμαστά από το ταβάνι

Και πώς έβαφαν τα αυγά κόκκινα την παλιά εποχή, που δεν υπήρχαν οι χημικές βαφές; Χρησιμοποιούσαν για κόκκινη μπογιά είτε κομματάκια από ένα είδος κόκκινου ξύλου, που στα τουρκικά ονομάζεται μπακάμ δηλαδή αιματόξυλο, είτε παπαρούνες. Πριν τα βάψουν μάλιστα, έγραφαν επάνω τους με τον εξής τρόπο: Ζωγράφιζαν διάφορα σχέδια χρησιμοποιώντας λιωμένο κερί, το οποίο αφαιρούσαν προσεκτικά μετά το βάψιμο, ώστε να μείνει πάνω στο αυγό το λευκό σχέδιο. Άλλοτε πάλι πρόσθεταν στα αυγά φτερά από χρωματιστό χαρτί, ουρά και μύτη από ζυμάρι και τα κρεμούσαν στο ταβάνι. Τέλος, η κατσαρόλα όπου έβαφαν τα αυγά έπρεπε να είναι καινούργια και ο αριθμός των αυγών καθορισμένος. Τη μπογιά την φύλαγαν σαράντα μέρες και δεν την έχυναν ποτέ