Οι 10 βασικές αλλαγές που φέρνει ο “Κλεισθένης” στην Τοπική Αυτοδιοίκηση

Έχοντας μπει στην τελική ευθεία για τις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2019, η δημόσια συζήτηση για τις αλλαγές και τις τροποποιήσεις που θα επιφέρει ο Ν. 4555/2018 – γνωστός και ως «Κλεισθένης Ι» –

στη λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ολοένα και πυκνώνει, καθώς με το νέο θεσμικό πλαίσιο επέρχονται αρκετές – και σημαντικές – μεταβολές που αναδιατάσσουν το έως σήμερα – γνωστό – «Καλλικρατικό» τοπίο.

Oι αλλαγές αυτές αναμένεται να διαμορφώσουν μια “νέα τάξη πραγμάτων” – όχι μόνο – σε επίπεδο οργανωτικής, διοικητικής και επιχειρησιακής δραστηριότητας των ΟΤΑ, αλλά και σε επίπεδο πολιτικής στρατηγικής και συμπεριφοράς από πλευράς των αιρετών οργάνων των ΟΤΑ, τόσο πριν όσο και μετά τη διενέργεια των αυτοδιοικητικών εκλογών.

Στο πλαίσιο αυτό, επιχειρείται μέσω του παρόντος άρθρου – και προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στα αιρετά στελέχη των ΟΤΑ και στους πολίτες να αποκτήσουν μια όσο το δυνατόν πιο πλήρη άποψη για το περιεχόμενο των ρυθμίσεων που θα καθορίσουν το αυτοδιοικητικό γίγνεσθαι το επόμενο διάστημα – μια συμπυκνωμένη αλλά ταυτόχρονα περιεκτική καταγραφή και ανάλυση των κυριότερων αλλαγών του «Κλεισθένη», οι οποίες συνοψίζονται στις εξής:

1. Εκλογικό σύστημα απλής αναλογικής

Μια από τις βασικές αλλαγές που εισάγει ο «Κλεισθένης» στην αυτοδιοίκηση είναι η θεσμοθέτηση του εκλογικού συστήματος της απλής αναλογικής. Αυτό σημαίνει ότι η κατανομή του συνόλου των εδρών κάθε Δημοτικού Συμβουλίου (Δ.Σ.) θα γίνει στους συνδυασμούς που συμμετείχαν στις δημοτικές εκλογές, ανάλογα με τον αριθμό των έγκυρων ψηφοδελτίων που έλαβαν στον Α΄ γύρο, ενώ η κατανομή τυχόν αδιάθετων εδρών θα γίνει με βάση τα αχρησιμοποίητα υπόλοιπα τους. Σε περίπτωση που ένας συνδυασμός λάβει ποσοστό πάνω από το 50% κατά τον Α’ γύρο τότε θα έχει την απόλυτη πλειοψηφία στο Δ.Σ. και δεν θα απαιτηθεί νέα διαδικασία για την εκλογή Δημάρχου. Σε αντίθετη περίπτωση θα υπάρξει επαναληπτική διαδικασία, για την εκλογή μόνο του Δημάρχου, ανάμεσα στους επικεφαλής των δύο πρώτων συνδυασμών. Σημειώνεται ότι, το σύστημα της απλής αναλογικής εφαρμόζεται και στην κατανομή των εδρών των συμβούλων των Κοινοτήτων άνω των 300 κατοίκων.

2. Τετραετής δημοτική θητεία

Με τον «Κλεισθένη» η διάρκεια της θητείας των δημοτικών αρχών επανέρχεται στα 4 έτη –αντί για τα 5 που προέβλεπε ο «Καλλικράτης – με την εγκατάσταση των δημοτικών αρχών να γίνεται την 1η Ιανουαρίου του επόμενου έτους από τη διεξαγωγή των εκλογών και τη θητεία αυτών να ολοκληρώνεται την 31η Δεκεμβρίου του τέταρτου έτους. Εξαίρεση προβλέπεται για τις προσεχείς δημοτικές εκλογές – οπότε και έχουμε την πρώτη εφαρμογή του «Κλεισθένη» – όπου ο Α’ γύρος της εκλογικής διαδικασίας θα διεξαχθεί την Κυριακή 26 Μαΐου ταυτόχρονα με τις ευρωεκλογές, η δε εγκατάσταση των νέων δημοτικών αρχών θα γίνει την 1η Σεπτεμβρίου 2019, με τη θητεία αυτών να διαρκεί έως την 31η Δεκεμβρίου 2023.

3. Διαχωρισμός κατάρτισης συνδυασμών για εκλογή Δήμαρχου-ΔΣ και Προέδρων-Συμβούλιων Κοινότητας

Με βάση τον «Κλεισθένη», η κατάρτιση των δημοτικών συνδυασμών καθώς και η εκλογή των οργάνων της δημοτικής αποκέντρωσης διαχωρίζονται πλήρως. Δηλαδή, ενώ με τον «Καλλικράτη» κάθε συνδυασμός έπρεπε να περιλαμβάνει στην δήλωση κατάρτισης του, τον υποψήφιο Δήμαρχο καθώς και τους υποψήφιους για το Δ.Σ. και τα όργανα των Δημοτικών και Τοπικών Κοινοτήτων, με τον «Κλεισθένη», η δήλωση κατάρτισης του δημοτικού συνδυασμού δεν περιλαμβάνει τους υποψήφιους Πρόεδρους και συμβούλους των Κοινοτήτων. Έτσι, η εκλογή στις  Κοινότητες γίνεται πλέον με ξεχωριστό ψηφοδέλτιο από αυτό του Δημάρχου και σε χωριστή κάλπη.

4. Ορισμός αντιδημάρχων απ’ όλες τις δημοτικές παρατάξεις

Μια από τις «καινοτομίες» του «Κλεισθένη» αφορά τη δυνατότητα ορισμού αντιδημάρχων – όχι μόνο από την παράταξη του δημάρχου, όπως ίσχυε μέχρι σήμερα – αλλά απ’ όλες τις δημοτικές παρατάξεις, με έγκριση του ορισμού από την πλειοψηφία των συμβούλων της παράταξης στην οποία ανήκει ο οριζόμενος αντιδήμαρχος. Επίσης, αναμορφώνεται ο αριθμός των αντιδημάρχων με βάση τον πληθυσμό κάθε Δήμου, ενώ προβλέπεται αύξηση του αριθμού των αντιδημάρχων σε Δήμους που προήλθαν από συνένωση, ανάλογα με τον αριθμό των Δημοτικών Ενοτήτων.

5. Ένταξη δημοτικών συμβούλων σ’ άλλη παράταξη απ’ αυτήν που εκλέχθηκαν

Σε αντίθεση με το ισχύον καθεστώς, ο «Κλεισθένης» παρέχει τη δυνατότητα σε δημοτικό σύμβουλο που ανεξαρτητοποιείται ή διαγράφεται από την παράταξη με την οποία εκλέχθηκε, να ενταχθεί σε άλλη παράταξη – με σχετική δήλωσή του προς το προεδρείο του Δ.Σ., η οποία υπογράφεται από το ίδιο και τα 2/3 τουλάχιστον των μελών της παράταξης στην οποία προσχωρεί, εφόσον αυτή έχει περισσότερα από 3 μέλη ή από όλα τα μέλη, εφ’ όσον αυτή έχει λιγότερα από 3 μέλη. Επιπλέον, θεσμοθετείται η δυνατότατα στις υπάρχουσες παρατάξεις να συνενώνονται και να δημιουργούν νέα παράταξη.

6. Αλλαγές στο πλαίσιο διοίκησης και λειτουργίας των Κοινοτήτων

Με τον «Κλεισθένη» καταργείται η έννοια των δημοτικών και τοπικών κοινοτήτων – η οποία ίσχυε με τον «Καλλικράτη» – οι οποίες αντικαθίστανται με Κοινότητες ανεξαρτήτως πληθυσμού. Επιπλέον και σε ότι αφορά τη διοίκηση τους, οι Κοινότητες διακρίνονται με βάση τον πληθυσμό που έχουν και αν αυτός υπερβαίνει ή όχι τους 300 κατοίκους. Έτσι, πλέον τα όργανά διοίκησης των κοινοτήτων  είναι ο Πρόεδρος της Κοινότητας και το Συμβούλιο Κοινότητας (σε κοινότητες άνω των 300 κατοίκων). Σημαντικές αλλαγές που επέρχονται επίσης στο σύστημα διοίκησης και λειτουργίας των Κοινοτήτων, είναι ότι:

• ο θεσμός των συνελεύσεων κατοίκων επεκτείνεται σε όλες τις κοινότητες ενός Δήμου και δεν αφορά μόνο τις τοπικές κοινότητες έως 2.000 κατοίκους, όπως ίσχυε με τον «Καλλικράτη».

• καθιερώνεται η δυνατότητα σύγκλησης του συμβουλίου της Κοινότητας όποτε το ζητήσει το 1/3 τουλάχιστον των μελών του, καθώς και όταν το ζητήσουν τουλάχιστον 100 κάτοικοι της Κοινότητας με γραπτή αίτηση τους.

• παρέχεται η δυνατότητα στο Δ.Σ. και στο Δήμαρχο να μεταβιβάζουν με αποφάσεις τους συγκεκριμένες αρμοδιότητές τους στους προέδρους ή στα συμβούλια των Κοινοτήτων.

7. Αναδόμηση του θεσμικού πλαισίου εποπτείας των ΟΤΑ

Το πλαίσιο για την εποπτεία των ΟΤΑ αποτελεί ένα ακόμα πεδίο όπου με τον «Κλεισθένη» επέρχονται θεσμικές τροποποιήσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν την απόσπαση της σχετικής αρμοδιότητας από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και την ανάθεσή της στις Αυτοτελείς Υπηρεσίες Εποπτείας ΟΤΑ – 7 στον αριθμό – οι οποίες θα υπάγονται απευθείας στον Υπουργό Εσωτερικών. Ταυτόχρονα ο ελεγκτής νομιμότητας – που προέβλεπε ο «Καλλικράτης» – αντικαθίσταται από τον Επόπτη ΟΤΑ και αναπροσδιορίζεται το είδος των συλλογικών αποφάσεων που θα υποβάλλονται σε υποχρεωτικό έλεγχο νομιμότητας.

8. Διεύρυνση αριθμού Δήμων όπου συγκροτείται η Επιτροπή Διαβούλευσης

Σύμφωνα με τον «Κλεισθένη» η συγκρότηση της Δημοτικής Επιτροπής Διαβούλευσης καθίσταται πλέον υποχρεωτική σε Δήμους με πληθυσμό άνω των 5.000 κατοίκων – αντί των 10.000 κατοίκων που προέβλεπε ο «Καλλικράτης» – ενώ παράλληλα τροποποιούνται διατάξεις σχετικά με τη σύνθεσή της όσον αφορά τη συμμετοχή δημοτών, προστίθενται νέες αρμοδιότητες και ορίζεται ότι οι αποφάσεις της Επιτροπής εισάγονται υποχρεωτικά προς συζήτηση στο δημοτικό συμβούλιο μέσα σ’ ένα (1) μήνα από τη λήψη τους.

9. Διενέργεια δημοτικού δημοψηφίσματος

Μια από τις νεωτερικές ρυθμίσεις του «Κλεισθένη», είναι η δυνατότητα διενέργειας δημοτικού δημοψηφίσματος, αντικείμενο του οποίου δύναται να αποτελέσει κάθε θέμα, ακόμη και αν δεν υπάγεται στην αρμοδιότητα των ΟΤΑ, πλην ζητημάτων που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια, την εξωτερική ή μεταναστευτική πολιτική, την ερμηνεία και εφαρμογή διεθνών συνθηκών, τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και λατρείας, τη δημοσιονομική διαχείριση των ΟΤΑ, την επιβολή τελών και τη διοικητική διαίρεση της χώρας. Την πρωτοβουλία για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος δικαιούται να αναλάβει  το αρμόδιο Δημοτικό, μετά από απόφαση της πλειοψηφίας των 2/3 των μελών του, είτε μετά από αίτηση του 10% τουλάχιστον των εγγεγραμμένων εκλογέων του οικείου Δήμου.

10. Δημοτικός Διαμεσολαβητής

Με τον «Κλεισθένη» καθιερώνεται ο θεσμός του Δημοτικού Διαμεσολαβητή – ο οποίος επιλέγεται για 5ετή θητεία (με δυνατότητα ανανέωσης για 1 φορά) κατόπιν προκήρυξης του Δημάρχου. Ο νέος θεσμός – ο οποίος αντικαθιστά τον Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης που είχε θεσμοθετηθεί με τον «Καλλικράτη» – έχει ως κύρια αποστολή την καταπολέμηση φαινομένων κακοδιοίκησης στους ΟΤΑ. Οι Δημοτικοί Διαμεσολαβητές ανέρχονται συνολικά σε 58 ανά τη χώρα.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω, γίνεται σαφές ότι ο «Κλεισθένης» πρόκειται να μεταβάλλει σε σημαντικό βαθμό τη δεδομένη θεσμική πραγματικότητα σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, διαμορφώνοντας ένα τελείως διαφορετικό τοπίο – σε οργανωτικό, διοικητικό, λειτουργικό και επιχειρησιακό επίπεδο – σε σχέση με αυτό που σήμερα υφίσταται.

Η αποτελεσματική προσαρμογή στο νέο αυτό θεσμικό περιβάλλον προϋποθέτει – σε κάθε περίπτωση – τη διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης και κουλτούρας – περισσότερο συνθετικής, συνεργατικής και συμμετοχικής – για το αυτοδιοικητικό πράττειν, με επίκεντρο τα προβλήματα των πολιτών και των πόλεων. Δεδομένο είναι ωστόσο, ότι η νέα αυτοδιοικητική συνθήκη θα «αναμετρηθεί» με καταγεγραμμένες και υπαρκτές λειτουργικές αδυναμίες των αυτοδιοικητικών οργανισμών (όπως π.χ. η έλλειψη προσωπικού, η ανεπάρκεια οικονομικών και άλλων πόρων, η διογκούμενη γραφειοκρατία, κ.α.) καθώς και με διαπιστωμένες αστοχίες και ελλείψεις του θεσμικού πλαισίου, που ο ίδιος ο «Κλεισθένης» δεν αντιμετωπίζει.