Ο ναός του Αγίου Δημητρίου στο λόφο της Ξιφιανής InPozar.Net

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου στο λόφο της Ξιφιανής ιδρύθηκε, όπως μας πληροφορεί επιγραφή την περίοδο 1857-1858, στον αρχιτεκτονικό τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με χαγιάτι, νάρθηκα και εξωτερικά ανοικτή στοά στη νότια πλευρά της. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά σημεία του ναού είναι η δίρριχτη στέγη του, καλυμμένη με σχιστολιθικές πλάκες, η οποία ανακαινίστηκε πρόσφατα με κινητοποίηση των ανθρώπων της περιοχής. Στο εσωτερικό του ναού ξεχωρίζει το ξυλόγλυπτο τέμπλο με σκαλισμένα μοτίβα από λουλούδια, κλαδιά και φύλλα, ο πολυγωνικός άμβωνας με ξυλόγλυπτα περιγράμματα και ο γυναικωνίτης με ιδιαίτερο ξύλινο στηθαίο και καφασωτό, ο οποίος όπως συνηθίζεται στις εκκλησίες της Πέλλας βρίσκεται στο δυτικό μέρος του ναού[1]. Οι τοιχογραφίες του ναού απεικονίζουν τον Χριστό (κόγχη προθέσεως), την Πλατυτέρα (κόγχη του ιερού) και σειρά από αγίους, ενώ οι φορητές εικόνες την Αγία Κυριακή (έτος δημιουργίας 1870) και τον Άγιο Νικόλαο (έτος δημιουργίας 1860)[2]. Το μεσαίο κλίτος του ναού καλύπτεται από ημικυλινδρική οροφή, ενώ τα πλάγια κλίτη του από επίπεδη και ξύλινη. Τέλος, το κωδωνοστάσιο αποτελεί ξεχωριστό κτίσμα στον εξωτερικό χώρο του ναού (ΝΑ) και χρονολογείται το 1919, όπως αναγράφεται και στην επιγραφή. Ευρύτερα, η περιοχή της Ξιφιανής έχει προσφέρει σημαντικές πληροφορίες στην έρευνα σχετικά με την εδώ κατοίκηση στα Παλαιοχριστιανικά χρόνια[3]. Αξιόλογη υπήρξε η αποκάλυψη τμήματος κοιμητηρίου σε μικρή απόσταση δυτικά του Βυζαντινού κάστρου της Χρυσής. Οι 45 τάφοι που ερευνήθηκαν ανήκαν σε ποικίλους αρχιτεκτονικούς τύπους, κυρίως όμως πρόκειται για κεραμοσκεπείς καλυβίτες και κιβωτιόσχημους, τύποι που χρησιμοποιούνται από τη Ρωμαϊκή εποχή και κυρίως για τους οικονομικά ασθενέστερους. Ένας μόνο τάφος εξαίρεται για τη μνημειακή δομή του. Πρόκειται για υπόγειο καμαρωτό με κτιστή κιβωτιόσχημη κατασκευή επιχρισμένη εσωτερικά και στενή δίοδο στα βορειοανατολικά. Ο τύπος αυτός χρονολογείται στον 4ο αι. μ.Χ. Σε γενικές γραμμές οι ταφές είναι μεικτές, δηλαδή εδώ θάβονταν Χριστιανοί αλλά και Εθνικοί, είναι ατομικές, αλλά παρατηρούνται και πολλαπλές, φαινόμενο προσφιλές στο χριστιανικό κόσμο, όπως και ανακομιδές. Τα κτερίσματα ήταν ελάχιστα κυρίως κεραμική, ενώ μόλις τρεις γυναικείες ταφές έφεραν απλά ενώτια-κρίκους και συρμάτινο ψέλλιο. Σε μικρή απόσταση και νότια από το νεκροταφείο, το οποίο απλώνεται βόρεια και ανατολικά στον κάμπο της Χρυσής, έχουν εντοπιστεί οικιστικές εγκαταστάσεις που μάλλον παραπέμπουν σε μια κατά κώμας κατοίκηση των αγροτικών πληθυσμών της περιοχής κάτω από κοινή διοικητική οργάνωση κατά τον 4ο και 5ο αι. μ.Χ. Μια πιθανόν παλαιοχριστιανική τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα ή τρικλίνιο αποκαλύφθηκε στη θέση ‘Μοναστηράκι’ της Ξιφιανής, δύο χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του κοιμητηρίου. Πρόκειται για τετράπλευρο, αψιδωτό κτήριο, το οποίο χωρίζεται σε τρεις βασικούς χώρους, παράλληλους μεταξύ τους. Ο λεγόμενος κεντρικός χώρος ή κεντρικό κλίτος είναι επιστρωμένος με πήλινες πλάκες, μία εκ των οποίων φέρει χαραγμένο σταυρό. Στην ίδια εποχή ανήκει και τμήμα κτηρίου ορθογώνιας κάτοψης με τρεις τουλάχιστον χώρους, λιθόκτιστους τοίχους, δάπεδο από τετράπλευρες πήλινες πλάκες και ξύλινη στέγη.