Μέρα Μαγιού μου μίσεψες» (& video)

Αφιερωμένο στο Μακεδόνα Τάσο Τούση

 

Γράφει   o  Τραϊανός  Πασόης

         Η 9η Μάη είναι επέτειος της δολοφονίας του Μακεδόνα αγωνιστή Τάσου Τούση. Ήταν ο πρώτος νεκρός από σφαίρες της αστυνομίας, με εντολή του δικτατορικού καθεστώτος του Ι.Μεταξα, κατά τη διάρκεια των αιματηρών διαδηλώσεων της άνοιξης του 1936 στη Θεσσαλονίκη. Η δολοφονία έγινε στις 9 Μάη του 1936 και ώρα 10:30 πρωινή, στη διασταύρωση των οδών Συγγρού και Πτολεμαίων.

         Ο Τάσος Τούσης γεννήθηκε στο χωριό Πεϊζάνοβο (Ασβεστοχώρι Θεσσαλονίκης) το 1906. Ο πατέρας του μετανάστευσε για εργασία στη Βουλγαρία και δεν ξαναγύρισε. Έτσι, ο Τάσος αναγκάστηκε ν’ αφήσει το σχολείο και να εργαστεί για να συντηρείται η οικογένεια. Εργάστηκε σε καροποιείο και σε βαρελάδικο και οινοποιείο μαζί. Αργότερα αγόρασε ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο και έκανε μεταφορές Ασβεστοχώρι – Θεσσαλονίκη. Ως αυτοκινητιστής συμμετείχε την άνοιξη του ‘36 στην απεργία του κλάδου του, όπως και στις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας.

         Στις 9 Μάη συμμετείχε στην απεργία και δεν εργάστηκε. Μετά την επίσκεψη στο συνεργείο κάθισε για καφέ σ΄ένα καφενείο. Όταν ακούστηκαν πυροβολισμοί, πετάχτηκε έξω και κινήθηκε προς την ομάδα απεργών που συγκρούονταν με τις δυνάμεις καταστολής. Μια σφαίρα τον βρήκε και τον έριξε κάτω νεκρό. Μερικοί απεργοί έτρεξαν κοντά του σοκαρισμένοι. Ξήλωσαν μια πόρτα από ένα παλιό κτήριο κι έβαλαν τον Τάσο πάνω της. Τον σήκωσαν στους ώμους και κατευθύνθηκαν σε νεκρική πομπή προς την πλατεία Διοικητηρίου, όπου ήταν συγκεντρωμένοι πολλοί απεργοί. Τυχαία περνούσε από εκεί η μάνα του Τάσου, που πήγαινε να πάρει τις κόρες της, που εργάζονταν σε μια διπλανή βιοτεχνία. Κάποιοι συγχωριανοί της την ενημέρωσαν για το γιό της. Η μάνα κινήθηκε προς τα εκεί, αλλά τότε ακούστηκαν πάλι πυροβολισμοί. Το πλήθος διαλύθηκε και οι εργάτες κατέβασαν καταγής την πόρτα με τον Τάσο επάνω. Η μάνα άρχισε να κλαίει σπαρακτικά πάνω από το νεκρό γιό της. Την επόμενη μέρα έγινε η κηδεία του Τάσου και των άλλων δολοφονημένων εργατών. Παρά την απαγόρευση κυκλοφορίας που επιβλήθηκε από το καθεστώς, λαοθάλασσα περίπου 150.000 πολιτών ακολούθησε τη νεκρική πομπή.

         Η φωτογραφία της μάνας του Τάσου που κλαίει πάνω από το νεκρό γιό της, δημοσιεύθηκε στον «Ριζοσπάστη» της επόμενης μέρας. Εκεί την είδε μαζί με το σχετικό ρεπορτάζ ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος και συγκινήθηκε τόσο πολύ, ώστε κάθισε τις επόμενες μέρες και έγραψε μια σειρά ποιημάτων με τον τίτλο «Επιτάφιος». Η συλλογή εκδόθηκε σε βιβλίο (8 Ιούνη) και σε μερικές εβδομάδες αγοράστηκαν περί τις δέκα χιλιάδες αντίτυπα. Στις 4 Αυγούστου επιβλήθηκε από τον Ι.Μεταξά δικτατορία, η οποία έκαψε τα εναπομείναντα βιβλία. Το 1958 ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποίησε 8 από τα ποιήματα του Επιταφίου. Τα ερμήνευσε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Η ιστορία του Τάσου Τούση ξαναζωντάνεψε κι έγινε ύμνος της εργατικής τάξης.

                  Μάης 2020     Τραϊανός Πασόης  

Γιάννης Ρίτσος, Επιτάφιος (αποσπάσματα)

(Θεσσαλονίκη. Μάης του 1936. Μια μάνα, καταμεσίς του δρόμου, μοιρολογάει το σκοτωμένο παιδί της. Γύρω της και πάνω της, βουΐζουν και σπάζουν τα κύματα των διαδηλωτών — των απερ- γών καπνεργατών. Εκείνη συνεχίζει το θρήνο της):

I
Γιε μου, σπλάχνο των σπλάχνων μου, καρδούλα της καρδιάς μου,
πουλάκι της φτωχειάς αυλής, ανθέ της ερημιάς μου,
Πώς κλείσαν τα ματάκια σου και δε θωρείς που κλαίω
και δε σαλεύεις, δε γροικάς τα που πικρά σου λέω;
Γιόκα μου, εσύ που γιάτρευες κάθε παράπονό μου,
που μάντευες τί πέρναγε κάτου απ’ το τσίνορό μου,
Τώρα δε με παρηγοράς και δε μου βγάζεις άχνα
και δε μαντεύεις τις πληγές που τρώνε μου τα σπλάχνα;
Πουλί μου, εσύ που μου ’φερνες νεράκι στην παλάμη
πώς δε θωρείς που δέρνουμαι και τρέμω σαν καλάμι;
Στη στράτα εδώ καταμεσίς τ’ άσπρα μαλλιά μου λύνω
και σου σκεπάζω της μορφής το μαραμένο κρίνο.
Φιλώ το παγωμένο σου χειλάκι που σωπαίνει
κ’ είναι σα να μου θύμωσε και σφαλιγμένο μένει.
Δε μου μιλείς κ’ η δόλια εγώ τον κόρφο, δες, ανοίγω
και στα βυζιά που βύζαξες τα νύχια, γιε μου, μπήγω.


II
Κορώνα μου, αντιστύλι μου, χαρά των γερατειώ μου,
ήλιε της βαρυχειμωνιάς, λιγνοκυπάρισσό μου,
Πώς μ’ άφησες να σέρνουμαι και να πονώ μονάχη
χωρίς γουλιά, σταλιά νερό και φως κι ανθό κι αστάχυ;
Με τα ματάκια σου έβλεπα της ζωής κάθε λουλούδι,
με τα χειλάκια σου έλεγα τ’ αυγερινό τραγούδι.
Με τα χεράκια σου τα δυο, τα χιλιοχαϊδεμένα,
όλη τη γης αγκάλιαζα κι όλ’ είτανε για μένα.
Νιότη απ’ τη νιότη σου έπαιρνα κι ακόμη αχνογελούσα,
τα γερατειά δεν τρόμαζα, το θάνατο αψηφούσα.
Και τώρα πού θα κρατηθώ, πού θα σταθώ, πού θα ’μπω,
που απόμεινα ξερό δεντρί σε χιονισμένο κάμπο;
Γιε μου, αν δε σου ’ναι βολετό να ’ρθεις ξανά σιμά μου,
πάρε μαζί σου εμένανε, γλυκειά μου συντροφιά μου.
Κι αν είν’ τα πόδια μου λιγνά, μπορώ να πορπατήσω
κι αν κουραστείς, στον κόρφο μου, γλυκά θα σε κρατήσω.

III
Μαλλιά σγουρά που πάνω τους τα δάχτυλα περνούσα
τις νύχτες που κοιμόσουνα και πλάι σου ξαγρυπνούσα,
Φρύδι μου, γαϊτανόφρυδο και κοντυλογραμμένο,
—καμάρα που το βλέμμα μου κούρνιαζε αναπαμένο,
Μάτια γλαρά που μέσα τους αντίφεγγαν τα μάκρη
πρωινού ουρανού, και πάσκιζα μην τα θαμπώσει δάκρυ,
Χείλι μου μοσκομύριστο που ως λάλαγες ανθίζαν
λιθάρια και ξερόδεντρα κι αηδόνια φτερουγίζαν,
Στήθεια πλατιά σαν τα στρωτά φτερούγια της τρυγόνας
που πάνωθέ τους κόπαζε κ’ η πίκρα μου κι ο αγώνας,
Μπούτια γερά σαν πέρδικες κλειστές στα παντελόνια
που οι κόρες τα καμάρωναν το δείλι απ’ τα μπαλκόνια,
Και γω, μη μου βασκάνουνε, λεβέντη μου, τέτοιο άντρα,
σου κρέμαγα το φυλαχτό με τη γαλάζια χάντρα,
Μυριόρριζο, μυριόφυλλο κ’ ευωδιαστό μου δάσο,
πώς να πιστέψω η άμοιρη πως μπόραε να σε χάσω;

ΙV
Γιε μου, ποια Μοίρα στο ’γραφε και ποια μου το ’χε γράψει
τέτοιον καημό, τέτοια φωτιά στα στήθεια μου ν’ ανάψει;
Πουρνό-πουρνό μου ξύπνησες, μου πλύθηκες, μου ελούστης
πριχού σημάνει την αυγή μακριά ο καμπανοκρούστης.
Κοίταες μην έφεξε συχνά-πυκνά απ’ το παραθύρι
και βιάζοσουν σα να ’τανε να πας σε πανηγύρι.
Είχες τα μάτια σκοτεινά, σφιγμένο το σαγόνι
κ’ είσουν στην τόλμη σου γλυκός, ταύρος μαζί κι αηδόνι.
Και γω η φτωχειά κ’ η ανέμελη και γω η τρελλή κ’ η σκύλα,
σου ’ψηνα το φασκόμηλο κι αχνή η ματιά μου εφίλα
Μια-μια τις χάρες σου, καλέ, και το λαμπρό σου θώρι
κι αγάλλομουν και γέλαγα σαν τρυφερούλα κόρη.
Κι ουδέ κακόβαλα στιγμή κι ουδ’ έτρεξα ξοπίσω
τα στήθεια μου να βάλω μπρος τα βόλια να κρατήσω.
Κ’ έφτασ’ αργά κι, ω, που ποτές μην έφτανε τέτοια ώρα
κι, ω, κάλλιο να γκρεμίζονταν στο καύκαλό μου η χώρα.

V
Σήκω, γλυκέ μου, αργήσαμε· ψηλώνει ο ήλιος· έλα,
και το φαγάκι σου έρημο θα κρύωσε στην πιατέλα.
Η μπλε σου η μπλούζα της δουλειάς στην πόρτα κρεμασμένη
θα καρτεράει τη σάρκα σου τη μαρμαρογλυμμένη.
Θα καρτεράει το κρύο νερό το δροσερό σου στόμα,
θα καρτεράει τα χνώτα σου το ασβεστωμένο δώμα.
Θα καρτεράει κ’ η γάτα μας στα πόδια σου να παίξει
κι ο ήλιος αργός θα καρτερά στα μάτια σου να φέξει.
Θα καρτεράει κ’ η ρούγα μας τ’ αδρό περπάτημά σου
κ’ οι γρίλιες οι μισάνοιχτες τ’ αηδονολάλημά σου.
Και τα συντρόφια σου, καλέ, που τις βραδιές ερχόνταν
και λέαν και λέαν κι απ’ τα ίδια τους τα λόγια εφλογιζόνταν
Και μπάζανε στο σπίτι μας το φως, την πλάση ακέρια,
παιδί μου, θα σε καρτεράν να κάνετε νυχτέρια.
Και γω θα καρτεράω σκυφτή βραδί και μεσημέρι
να ’ρθεί ο καλός μου, ο θάνατος, κοντά σου να με φέρει.
[...]

ΙΧ
Ω, Παναγιά μου, αν είσουνα, καθώς εγώ, μητέρα,
βοήθεια στο γιο μου θα ’στελνες τον άγγελο από πέρα.
Κι, αχ, Θε μου, Θε μου, αν είσουν Θεός κι αν είμασταν παιδιά σου
θα πόναγες, καθώς εγώ, τα δόλια πλάσματά σου.
Κι αν είσουν δίκαιος, δίκαια θα μοίραζες την πλάση,
κάθε πουλί, κάθε παιδί να φάει και να χορτάσει.
Γιε μου, καλέ μου τα ’λεγε το γνωστικό σου αχείλι
κάθε φορά που ορμήνευε, κάθε φορά που εμίλει:
Εμείς ταγίζουμε τη ζωή στο χέρι: περιστέρι,
κ’ εμείς ούτ’ ένα ψίχουλο δεν έχουμε στο χέρι.
Εμείς κρατάμε όλη τη γης μες στ’ αργασμένα μπράτσα
και σκιάχτρα στέκουνται οι Θεοί κι αφέντη έχουνε φάτσα.
Αχ, γιε μου, πια δε μου ’μεινε καμιά χαρά και πίστη,
και το χλωμό και το στερνό καντήλι μας εσβήστη.
Και, τώρα, επά σε ποια φωτιά τα χέρια μου θ’ ανοίγω,
τα παγωμένα χέρια μου ναν τα ζεστάνω λίγο;
[πηγή: Γιάννης Ρίτσος, Ποιήματα 1930-1942, τ. Α΄, Κέδρος, Αθήνα 1979 (12η έκδ.), σ. 163-166 & 171]