Αναβίωσαν τον Κλήδονα στην Φούστανη

 

Το Σάββατο 23 Ιουνίου ,παραμονή του Κλήδωνα,    αναβίωσαν για μια ακόμα φορά το  γνωστό  ομώνυμο έθιμο . Κάτοικοι του χωριού συγκεντρώθηκαν στην μικρή πλατεία μετά την αγορά και προετοίμασαν την σχετική διαδικασία. Κυρίως γυναίκες και παιδιά  για μια ακόμα φορά  μαζεύτηκαν και τήρησαν το έθιμό τους . Παρών και ο πρόεδρος της κοινότητας Θεολόγης Κοβάτσης

 

 

Το έθιμο του Κλήδονα: Το άναμμα της φωτιάς, το αμίλητο νερό και οι πίτες

Αναβίωσαν σε μια απλή αλλά νοσταλγική τελετή  με παραδοσιακό τρόπο τα πανάρχαια έθιμα του Κλήδονα .

 

Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ είναι ένα πολύ παλιό έθιμο και το συναντάμε σε πολλά μέρη της Ελλάδας, αλλά και σε Ευρωπαϊκές χώρες. Είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Το έθιμο πραγματοποιείται στις 23 και 24 Ιουνίου, που συμπίπτει με το θερινό ηλιοστάσιο.

Η λέξη Κλήδονας είναι αρχαία (ομηρική, Κλήηδών – Κληδών που σημαίνει φήμη, αγγελία, άκουσμα οιωνισμού, μαντική ρήση, ευτυχές μήνυμα). Σύμφωνα με τις παραδόσεις, ο λαός πιστεύει ότι ο Αϊ Γιάννης φέρνει τύχη γι’ αυτό και λέγεται ριζικάρης αλλά και φανιστής γιατί φανερώνει την τύχη.

Η διήμερη γιορτή, παραδοσιακά, περιελάμβανε τρεις φάσεις: την προετοιμασία, όπου παραμονή του Αϊ Γιάννη, γινόταν το άναμμα της φωτιάς και το πέρασμα πάνω από αυτήν καθώς και η μεταφορά του αμίλητου νερού, την έκθεση στα άστρα, και το άνοιγμα του Κλήδονα, ανήμερα της εορτής, με τα ριζικά και στη συνέχεια η γιορτή έκλεινε με διασκέδαση για τους συμμετέχοντες.

 

Την παραμονή του Αϊ Γιαννιού τα αγόρια της γειτονιάς άναβαν τρεις μεγάλες φωτιές στη σειρά, μόλις άρχιζε να σουρουπώνει. Για προσανάμματα χρησιμοποιούσαν τα Μαγιάτικα στεφάνια που έφερναν τα κορίτσια. Πάνω από τις φωτιές πηδούσανε όλοι, αγόρια, κορίτσια και παντρεμένες κρατώντας μια πέτρα πάνω από το κεφάλι τους. Λέγανε πως αν πηδήσεις τρεις φορές είναι καλό για την υγεία σου και επιπλέον φεύγουν οι ψύλλοι και οι κοριοί!

Αμέσως μετά, οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύονταν σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου ανέθεταν σε κάποιο μέλος της συντροφιάς, συνήθως σε μια Μαρία, της οποίας και οι δύο γονείς να είναι στη ζωή, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό». Το έλεγαν  αμίλητο, γιατί κατά τη μετάβαση των κοριτσιών στη βρύση και κατά την επιστροφή, δεν έπρεπε να μιλήσουν. Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου γινόταν ο κλήδονας, άδειαζαν το νερό σε πήλινο δοχείο , στο οποίο η κάθε κοπέλα έριχνε από ένα αντικείμενο ριζικό ή σημάδι, όπως δαχτυλίδι, σκουλαρίκι, κουμπί, δαχτυλήθρα κτλ. Στη συνέχεια κάλυπταν το δοχείο με ένα πανί και το έβαζαν σε κάποιο σημείο μέσα στο σπίτι ή στο φούρνο ή το κλείδωναν με κλειδαριά.

Το τοποθετούσαν στην ύπαιθρο, ή στην ταράτσα σπιτιού, ή κάτω από τριανταφυλλιά, για να τον δουν τη νύχτα τ’ άστρα. Την επομένη το πρωί, τον έπαιρναν μέσα στο σπίτι πριν τον δει ο ήλιος, ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων.

Ανήμερα, άνοιγε ο κλήδονας από εκείνον που το κλείδωσε. Τα αντικείμενα καθώς έβγαιναν με τυχαία σειρά στο κάθε ένα απαγγέλλανε ένα αυτοσχέδιο δίστιχο-προφητεία για τον κάτοχο του σημαδιού. Οταν οι κοπέλες επέστρεφαν στα σπίτια τους, προσέχανε ποιο όνομα ή λέξη θα πρωτοάκουγαν στο δρόμο και το συσχετίζανε με την ανοικτή τύχη τους εκείνη τη βραδιά.

 

 

ΚΛΗΔΟΝΑΣ Ο Κλήδονας είναι ένα έθιμο με καταγωγή στην αρχαία εποχή, που επικρατούσε η 'κληδόνα'. Κληδόνα σημαίνει πράξεις ή λέξεις τυχαίες και ασυνάρτητες, που ακούγονταν κατά τη διάρκεια μαντικών τελετών και στις οποίες αποδίδονταν προφητική σημασία. Στη νεοελληνική αντίληψη το έθιμο αυτό εξελίχθηκε σε μια όμορφη και ενδιαφέρουσα ιεροτελεστία, περισώζοντας τους ερωτικούς χρησμούς. Ο Κλήδονας ζωντανεύει τη μέρα του Αι-Γιαννιού, στις 24 Ιουνίου, που συμπίπτει με τη θερινή τροπή του ήλιου. Οι θερινοί μήνες είναι φτωχοί σε μεγάλες γιορτές. Με τον Ιούνιο όμως συμπίπτει η ακμή του καλοκαιριού ,οι θερινές τροπές του ηλίου ,που θεωρούνταν σημαντική και ορισμένες φορές επικίνδυνη καμπή του χρόνου. Όσα αρχαία έθιμα ανάγονται στις θερινές τροπές του ηλίου συνδέθηκαν με το γενέθλιο του Ιωάννου του Προδρόμου (24 Ιουνίου). Η συσχέτιση αυτή δεν έγινε χωρίς λόγο. Κατά τον ευαγγελιστή Λουκά, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν 6 μήνες μεγαλύτερος από τον Ιησού. Αφού λοιπόν η γέννηση του Χριστού ορίστηκε από την εκκλησία στις 25 Δεκεμβρίου, δηλαδή κατά τις χειμερινές τροπές του ηλίου, επόμενο ήταν το γενέθλιο του Ιωάννη του Προδρόμου να συμπέσει με την 24η Ιουνίου, δηλαδή κατά τις θερινές τροπές του ηλίου. Για αυτό και διατηρήθηκαν ορισμένες συνήθειες του αρχαίου κόσμου, σχετικές με το θερινό [ηλιοτρόπιο. Η χριστιανική εκκλησία κατέβαλε έντονες προσπάθειες για να καταργήσει τα έθιμα αυτά. 

Παρά τις εκκλησιαστικές απαγορεύσεις και τις παλαιές απειλές αφορισμού, τα έθιμα αυτά έχουν επιζήσει σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Τα πιο πολλά έχουν αδρανήσει και διατηρούνται μόνο στη μνήμη των γεροντότερων2 . 2 www.gorgopotamosvillage.gr 5 Όπως αναφέρθηκε, στη νεοελληνική του εκδοχή, το έθιμο του Κλήδονα συνδέεται με την εορτή των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που γιορτάζεται στις 24 Ιουνίου. Τη σύνδεση του προχριστιανικού εθίμου με τη χριστιανική γιορτή ο λαός αιτιολογεί συσχετίζοντας ένα στοιχείο της τελετουργίας του Κλήδονα, το «αμίλητο νερό», με ένα στοιχείο της βιογραφίας του αγίου, που παρουσιάζει μία επιφανειακή αντιστοιχία με το αμίλητο νερό: το στόμα του πατέρα του, του Ζαχαρία, ήταν- σύμφωνα με τις γραφέςκλειδωμένο ως την μέρα που γεννήθηκε ο Αι-Γιάννης, οπότε το στόμα του Ζαχαρία «ξεκλείδωσε» και άρχισε να μιλεί3 . Σε μια τόσο σημαντική καμπή του χρόνου, που συμπίπτει με τη θερινή τροπή του ηλίου, η δύναμη του οποίου φανερώνει κυρίως τα μελλούμενα, φυσικό είναι και ο άνθρωπος να θέλει να μάθει για το μέλλον. Είναι λοιπόν πάρα πολλές οι μαντείες της παραμονής και της 24ης Ιουνίου. Ο λαός μάλιστα πιστεύει, ότι ο Αι Γιάννης φέρνει τύχες. Για αυτό έπρεπε από την παραμονή να ξεσκονίσουν, να σφουγγαρίσουν, και να περιμένουν "τις τύχες".

 Και επειδή ο συνηθέστερος τρόπος με τον οποίο φανερώνει το ριζικό, δηλαδή την τύχη του κάθε ανθρώπου, είναι κλήδονας, ονομάζεται και Αι–Γιάννης ο Κλήδονας ή Ριζικάρης ή Ριγανάς4 . Ο Αι–Γιάννης αποκαλείται και Ριγανάς, επειδή την ημέρα αυτή έβγαιναν και μάζευαν ρίγανη. Η «Αγγιαννιώτικη ρίγανη» έπρεπε να συλλεχθεί πρωί πρωί, πριν από τη ανατολή του ηλίου. Η λεπτομέρεια αυτή ήταν ουσιώδης, γιατί πίστευαν, ότι έτσι είχε η ρίγανη μαγική δύναμη, και την χρησιμοποιούσαν για τη διατήρηση των τροφίμων. Από αυτή την ιδιότητα προήλθε και παροιμιώδης έκφραση του λαού « Βάλ’ του ρίγανη», που λέγεται μεταφορικά όταν κάποια δουλειά αρχίζει να πηγαίνει άσχημα5 . 

Ο Αι-Γιάννης ο Πρόδρομος και βαπτιστής του Ιησού Χριστού αποτελεί ορόσημο και ταυτόχρονα γέφυρα μεταξύ της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Είναι ο περισσότερο τιμώμενος Άγιος στην ορθόδοξη Ιερά παράδοση μετά την Υπεραγία Θεοτόκο και θεωρείται ο προστάτης του ορθόδοξου μοναχισμού και αρχηγός του μοναχικού τάγματος λόγω και της άσκησής του στην έρημο6 . Ονομάζεται Πρόδρομος γιατί με το κήρυγμα και το έργο του επεσήμανε τον ερχομό του Ιησού Χριστού και Βαπτιστής διότι βάπτιζε τους ανθρώπους στον Ιορδάνη ποταμό και βάπτισε και τον Ιησού. Έζησε ασκητικό βίο στην έρημο και δεν δίστασε να ελέγξει απερίφραστα και κατά πρόσωπο την αδικία και την ηθική υπόσταση των ανθρώπων της εποχής του. Αυτό έγινε αιτία να συλληφθεί και να φυλακιστεί από τον τοπάρχη της Ιουδαίας Ηρώδης Αντύπα που συζούσε παράνομα με την Ηρωδιάδα, σύζυγο του αδερφού του Ηρώδη Φιλίππου. Η Ηρωδιάδα έπεισε την κόρη  της Σαλώμη να ζητήσει την «κεφαλήν του Ιωάννη επί πινάκι» ως

 δώρο γενεθλίων και ο Ηρώδης Αντύπας για να την ευχαριστήσει διέταξε τον Αποκεφαλισμό του Ιωάννη7 . Η γιορτή της 24ης Ιουνίου ξεχωρίζει από τη γιορτή της 29ης Αυγούστου (που αναφέρεται στον αποκεφαλισμό του αγίου και είναι γνωστή ως Αι-Γιάννη του Προδρόμου) με την καθιέρωση διαφορετικών προσωνυμίων. Τον Ιούνιο έχουμε την γιορτή του τ’ ΑιΓιαννιού του Κλήδονα ή τ’ Αι-Γιάννη του Φανιστή, από τη μαντική λειτουργία των σχετικών εθίμων και από την ιδιότητα του αγίου να φανερώνει τα μελλούμενα. Λέγεται ακόμη τ’ Αι-Γιάννη του Ριγολόγου, γιατί σε παλαιότερες εποχές την περίοδο αυτή θέριζε η ελονοσία («ο ρίγος»). Λέγεται πως όποιος δεν τηρούσε την νηστεία την ημέρα της γιορτής του αγίου, τον έπιανε «ρίγος». Η μαντική ιδιότητα του Αι-Γιάννη «ενεργοποιείται» με μία σειρά «δρώμενα» που διαρκούν από την παραμονή, 23 Ιουνίου, ως την ημέρα της εορτής, 24 Ιουνίου8 . 2.1 Ετυμολογία της λέξης «Κλήδονας» Η λέξη «κλήδων» ετυμολογείται σύμφωνα με τους Lidell και Scott9ως οιωνός και σημείο προαναγγελτικό.