Η ιστορικός Μαρία Ευθυμίου καταρρίπτει τους μύθους του ‘21 μιλώντας στο thebest

Εθνική αναπηρία ότι στρεφόμαστε μόνον στο αρχαίο παρελθόν

Η αν. Καθηγήτρια Ιστορίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Μαρία Ευθυμίου μίλησε στο thebest.gr σχετικά με τις παρανοήσεις της
Επανάστασης και τους μύθους του 1821, τους οποίους η διακεκριμένη ιστορικός κατέρριψε έναν προς έναν. Ακόμη απαντά για το θέμα της εθνικής καθαρότητας, για το κατά πόσον οι Αρβανίτες Έλληνες είναι Έλληνες αλλά και γιατί, ως λαός, έχουμε την τάση να καταφεύγουμε στο αρχαίο μας παρελθόν.
Η Μαρία Ευθυμίου, από το 2006 έως και σήμερα, έχει δώσει εκατοντάδες διαλέξεις ιστορικού περιεχομένου ανά την Ελλάδα, εντελώς δωρεάν, και έχει διδάξει χιλιάδες Ελλήνων.  Τα μαθήματα τής κυρίας Ευθυμίου στην Πάτρα έγιναν σε συνεργασία με την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία Πελοποννήσου, το «Πολύεδρο» και το ΕΚΠΑ.
Συνέντευξη στον Φάνη Βγενόπουλο

Από τη μέχρι τώρα εμπειρία σας των μαθημάτων για την Επανάσταση αλλά και, γενικότερα, από τις διαλέξεις που έχετε δώσει τόσα χρόνια ανά τη χώρα, ποιο είναι το συμπέρασμά σας; Οι Έλληνες γνωρίζουν  τι είχε συμβεί το 1821;
Κοιτάξτε, όλοι μας γνωρίζουμε πέντε πράγματα για την Επανάσταση από αυτά που έχουμε διαβάσει στα σχολικά βιβλία ή από τους λόγους των διευθυντών των σχολείων στις επετείους της Επανάστασης. Όταν όμως διαβάσει κανείς  σε λεπτομέρειες την Επανάσταση του 1821, αντιλαμβάνεται άλλες παραμέτρους που ποτέ δεν τις είχε φανταστεί οι οποίες και θα τον εκπλήξουν  - αρνητικά κάποιες φορές, θετικά κάποιες άλλες. Στην πορεία λοιπόν, εκπαιδεύεσαι να αποδέχεσαι  ότι η Επανάσταση ήταν ένα γεγονός πραγματικό με πραγματικούς ανθρώπους, όπως εσείς κι εγώ, που βρέθηκαν σε έκτακτη περίσταση, εξαιρετικά επικίνδυνη. Είναι λογικό, κατά συνέπεια, σε τέτοιες καταστάσεις ο καθένας να βγάζει πτυχές του χαρακτήρα του, καλές ή κακές.   Αυτό συνέβη και σε εκείνους τους ανθρώπους. Μελετώντας την Ιστορία της Επανάστασης θα συναντήσει κανείς  ποταπές συμπεριφορές που  θα τον πικράνουν μια και θα ήθελε οι ήρωές του να είναι άμεμπτοι, ηθικοί, ενάρετοι. Άλλα άτομα  - μάλιστα κάποια εξ αυτών καθόλου προβεβλημένα-  θα τον συγκινήσουν βαθύτατα με την ανιδιοτέλεια και την αφοσίωσή τους στην κοινή υπόθεση του Γένους. Άλλωστε, οι  άνθρωποι μπορούμε να είμαστε και διάβολοι και άγγελοι μαζί,  παρουσιάζοντας ανέλπιστα αντιφατικές συμπεριφορές  και στάσεις.
Για αυτό πιστεύετε ότι ορισμένοι εθνικοί μύθοι, όπως το λάβαρο της Αγίας Λαύρας και το Κρυφό Σχολειό, έχουν φτάσει ως τις ημέρες μας, αν και έχουν περάσει σχεδόν 200 χρόνια από την Επανάσταση;
Για τον εορτασμό της Επανάστασης ασχολήθηκε το 1838 ο βασιλιάς Όθωνας, ο οποίος θεώρησε ότι είναι σημαντικό να υπάρξει μία εθνική γιορτή σε ένα εθνικό κράτος καθώς, μέχρι τότε, οι Έλληνες εόρταζαν μόνον θρησκευτικές εορτές. Ομάδα συμβούλων τού υπέδειξε την 25η Μαρτίου ως ημέρα εορτασμού της εκκίνησης της Επανάστασης ώστε να συνδυάζεται το εθνικό με το θρησκευτικό στοιχείο, μια και την ημέρα αυτή τιμάται ο Ευαγγελισμός. Στην πραγματικότητα, τα γεγονότα της Επανάστασης ξεκίνησαν περίπου δέκα ημέρες πριν από αυτήν την ημερομηνία,  στην Αχαΐα και στην Μάνη –με πυκνά γεγονότα στην περιοχή των Καλαβρύτων και τα εκεί Μοναστήρια. Οι  άνθρωποι  έμπαιναν στον Αγώνα  σηκώνοντας  λάβαρα και σημαίες  τις περισσότερες φορές αυτοσχέδιες  καμωμένες από τσεμπέρες των γυναικών τους και υφάσματα των στολών τους.
Και για το Κρυφό Σχολειό; Υπήρξε πράγματι;
Όχι, δεν υπήρξε μια και οι Οθωμανοί, μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα,  δεν ασχολήθηκαν με την παιδεία των υπηκόων τους ούτε προάγοντάς την ούτε εμποδίζοντάς την. Στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας, στα χωριά ο ιερέας μάθαινε λίγα γράμματα στα παιδιά από το Ευαγγέλιο. Δεν το έκανε κρυφά, βέβαια. Παραλλήλως, όμως, σε κωμοπόλεις και πόλεις υπήρχαν, από τον 16ο και 17ον αιώνα, οργανωμένα ελληνικά σχολεία που, στον 18ο αιώνα πολλαπλασιάστηκαν και έλαμψαν  (Χίος, Ιάσιο, Βουκουρέστι, Κυδωνιές, Μυτιλήνη, Σάμος, Σμύρνη, Αθήνα, Τύρναβος, Μηλιές, Ζαγορά, Αμπελάκια, Μοσχόπολη, Γιάννενα, Δημητσάνα, Άρτα κά). Τα σχολεία αυτά δημιουργούνταν, κατά κανόνα, από δωρεές αποδήμων εμπόρων και από συντεχνίες,  με τη φροντίδα των κοινοτήτων.  Κάποια από αυτά, διέθεταν και Βιβλιοθήκη και αίθουσες Χημείας και Φυσικής. Σε αυτά τα σχολεία έστελναν τα παιδιά τους όχι μόνον Έλληνες αλλά και άλλοι  Βαλκάνιοι, Χριστιανοί Ορθόδοξοι, γιατί θεωρούνταν τα καλύτερα σχολεία των Βαλκανίων.
Οι πρόγονοί μας έκαναν  άθλο, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, στο θέμα της Παιδείας και, αντί να είμαστε υπερήφανοι για τον άθλον αυτόν, λέμε πως δεν μας επιτρεπόταν τότε να έχουμε παιδεία και πως  τα ελληνικά σχολεία λειτουργούσαν κρυφά. Πρόκειται περί ανόητης  αντιστροφής της πραγματικότητας.
Υπάρχουν και άλλοι μύθοι για το ’21 που πρέπει πλέον να καταρριφθούν, με την έννοια ότι έχουμε περάσει από την παιδική ηλικία στην ωριμότητα των 200 ετών;
Υπάρχουν πολλά στην Επανάσταση που  είναι ώριμο  να τα συζητήσουμε χωρίς προκατασκευές και ιδεοληψίες στις οποίες έχουμε κλίση ως λαός.  Πχ., κατά τον μεσοπόλεμο και τις δεκαετίες του 1950 -1970 καλλιεργήθηκε, από την αριστερή βιβλιογραφία κυρίως, η άποψη πως την Επανάσταση δεν την ήθελαν οι προύχοντες και οι κληρικοί παρά μόνον οι κλέφτες και οι αρματολοί. Σήμερα, αντίθετα,  προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε το γιατί τα  προνομιούχα στρώματα του πληθυσμού που η Οθωμανική διοίκηση χρησιμοποιούσε ως  ενδιάμεσες διοικητικές ομάδες με τους υπηκόους της (κληρικοί, αρματολοί, προύχοντες) συμμετείχαν ενεργά και πρωτοπόρα στην Επανάσταση γενόμενα μαζικά μέλη της Φιλικής Εταιρείας και παίρνοντας τα όπλα όταν ήρθε η ώρα.  Μάλιστα, οι πεφιλημένοι της παλαιάς  θεωρίας, οι αρματολοί της Ρούμελης,  ήταν εκείνοι που παρουσίαζαν μεγάλα προβλήματα στην Επανάσταση καθώς πότε  έμπαιναν και πότε έβγαιναν από αυτήν, με μία τακτική που ονομαζόταν  «καπάκια».

Ένα άλλο ζήτημα που προκαλεί τριβές είναι αυτό της εθνικής καθαρότητας. Από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους αμφισβητείται το θέμα της καθαρότητας των Ελλήνων. Μπορείτε να μας εξηγήσετε πώς ήταν η κατάσταση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και πώς μετεξελίχθηκε όταν γίναμε κράτος-έθνος;
Καθαρό έθνος πιθανόν να υπάρχει στα Ιμαλάια στα 8.000 μέτρα! Είναι αυτονόητη η ανάμειξη των λαών, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο. Στην Ευρώπη η ανάμιξη είναι μεγάλης κλίμακας και στα Βαλκάνια επίσης. Δεν υπάρχει λαός που να μην το έχει ζήσει. Πάντα, όμως, υπάρχει ένας κεντρικός πυρήνας. Αυτό φαίνεται και στις μορφές των ανθρώπων, ώστε να μπορείς να πεις ότι αυτή η μορφή θυμίζει Ούγγρο, για παράδειγμα. Γιατί, παρότι έχει γίνει ανάμειξη, παραμένει  ένας κεντρικός γονιδιακός και ιστορικός  πυρήνας που δίνει κάποια χαρακτηριστικά στην εμφάνιση. Και στις νοοτροπίες.
Στην περιοχή που ζούμε, λειτουργούσαν επί 2.000 χρόνια  αυτοκρατορίες. Που θα πει ότι δεν υπήρχαν εθνικά σύνορα και,  εξ αυτού, οι μετακινήσεις  πληθυσμών ήταν  απλούστερες και αυτονόητες. Επομένως οι αναμείξεις ισχύουν για όλους και όχι μόνον για τους Έλληνες. Το θέμα της καθαρότητας των Ελλήνων συζητείται πιο πολύ διότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων τους οποίους  η ανθρωπότητα  θαυμάζει τόσο. Πολιτισμικά είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων γιατί μιλάμε μέχρι σήμερα την ελληνική γλώσσα η οποία και γράφεται συνεχώς επί 4.000 χρόνια. Βεβαίως, γενετικά έχουν γίνει αναμείξεις : σλαβικές την περίοδο του Βυζαντίου, αλβανικές στην περίοδο του ύστερου Βυζαντίου και της τουρκοκρατίας. Επίσης, υπάρχουν αναμείξεις με Βλάχους που μετακινούνταν σε όλα τα Βαλκάνια και, κυρίως, στην περιοχή μας. Το ίδιο όμως, συμβαίνει και με τους Αλβανούς, τους Ρουμάνους,  τους Βουλγάρους που έχουν αναμειχθεί με Έλληνες, η παρουσία των οποίων σε αυτές της περιοχές ήταν διαχρονικά μεγάλη και έντονη. Ας μην γελιόμαστε, όλοι οι λαοί των Βαλκανίων έχουν αναμείξεις μεταξύ τους.
Με τους Τούρκους δεν έχουμε αξιοσημείωτη γενετική ανάμειξη, ωστόσο έχουμε πολιτισμική ανάμειξη καθώς αυτοί πήραν πολλά στοιχεία από εμάς και εμείς από αυτούς.
Η εξήγηση γιατί δεν έχουμε γενετική ανάμειξη με τους Τούρκους είναι απλή: επί Τουρκοκρατίας, ένας Χριστιανός δεν μπορούσε , επί ποινή θανάτου, να παντρευτεί  Μουσουλμάνα. Αντίθετα, χιλιάδες Μουσουλμάνοι παντρεύτηκαν Χριστιανές –κάτι που επιτρεπόταν και, μάλιστα επιδιωκόταν. Στην περίπτωση αυτή, η γυναίκα μπορούσε να διατηρήσει την πίστη της ωστόσο τα παιδιά τους θα γινόταν υποχρεωτικά μουσουλμάνοι. Που θα πει πως η ροή πήγαινε προς την τουρκική κοινωνία. Για αυτό και η σημερινή  τουρκική κοινωνία είναι προϊόν μεγάλης γενετικής ανάμειξης. Εξ αυτού και προκύπτουν στον λαόν αυτόν άτομα με χαρακτηριστικά που εκπλήσσουν μια και η ανάμιξη Τούρκων με Βουλγάρες, Σέρβες, Ελληνίδες, Ουκρανές, Γεωργιανές, Ουγγαρέζες κλπ. υπήρξε , επί αιώνες, μεγάλη.
Ένα άλλο ζήτημα που κατά καιρούς εγείρεται είναι αυτό με τους Αρβανίτες. Μάλιστα στην Αχαΐα έχουμε αρβανίτικα χωριά και πολλοί μιλούν αρβανίτικα. Τελικά είναι Έλληνες;
Οι Αρβανίτες είναι δίγλωσσοι, με μεγάλη αφοσίωση στην Ελλάδα.  Το τι είσαι το καθορίζει το αίσθημά σου, το αίσθημα του ανήκειν. Και οι Αρβανίτες αισθάνονταν και αισθάνονται βαθιά ότι είναι Έλληνες. Θερμότατοι  Έλληνες.
Και κάτι τελευταίο. Περιγράφοντας τα επιτεύγματα των Ελλήνων, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, στον τομέα της Παιδείας είπατε πως θα πρέπει να είμαστε υπερήφανοι. Γιατί ως λαός δεν αναφέρουμε τα επιτεύγματά μας σε όλες τις ιστορικές περιόδους και μένουμε μόνον στην αρχαιότητα;
Πρόκειται για εθνική αναπηρία το γεγονός ότι στρεφόμαστε μόνον στο αρχαίο παρελθόν. Δεν λέω, έχουμε ένα καταπληκτικό αρχαίο παρελθόν που προκαλεί θαυμασμό και περηφάνια, ωστόσο το να μην ανάγουμε τους εαυτούς μας και σε άλλες περιόδους  δείχνει  αναπηρία.  Για παράδειγμα, εάν κάποιος ξένος σε προσβάλει, η εύκολη απάντηση είναι να του πεις «μιλάς εσύ, ενώ εμείς είχαμε τον Περικλή,  κλπ». Δεν του απαντάς, «ξέρεις,  η γυναίκα σου δεν πεθαίνει από καρκίνο γιατί ένας Έλληνας, ο Παπανικολάου, ανακάλυψε το τεστ Παπ».  Θέλω να πω, πως έχουμε πολλές προσωπικότητες που μπορούμε να αναδείξουμε (όπως τον  Χατζιδάκι, τον Θεοδωράκη, τον Σεφέρη και τον Ελύτη και τόσους άλλους) αλλά δεν το κάνουμε και μένουμε στο αρχαίο παρελθόν.
Βέβαια, αυτή μας η προσκόλληση σχετίζεται με το γεγονός ότι χρησιμοποιήσαμε αυτή μας την πραγματικότητα, δηλαδή ότι σχετιζόμαστε με τους αρχαίους Έλληνες, για να ενισχύσουμε τον αυτοπεποίθησή μας όταν ετοιμάζαμε την Επανάστασή μας. Και αυτό δεν έγινε τυχαία. Στηρίχθηκε στο γεγονός ότι η Δυτική Ευρώπη –το πιο ισχυρό τμήμα του κόσμου πολιτικά, στρατιωτικά, επιστημονικά, οικονομικά, πολιτισμικά, διπλωματικά-  θεωρούσε  την αρχαία Ελλάδα ως τη βάση του πολιτισμού της. Επομένως, πιστέψαμε ότι αν τονίζαμε  το αρχαίο μας παρελθόν, τότε θα κερδίζαμε την υποστήριξη των πιο ισχυρών ανθρώπων της γης οι οποίοι, μάλιστα, είχαν  χρέος να μας βοηθήσουν για να ανταποδώσουν την ευεργεσία που η τους έδωσε η αρχαία Ελλάδα μέσω των επιτευγμάτων της. Είχε, δηλαδή, και μια πονηρία  η στάση αυτή.  Στάση την οποία συνεχίζουμε μέχρι και σήμερα, αντί να είμαστε αξιοπρεπείς και περήφανοι για  την Ιστορία μας σε όλη τη διάρκειά της.