Η σφαγή της Ζαγορίτσανης στις 25 Μάρτη 1905: Μαζικό έγκλημα πολέμου των Ελλήνων εθνικιστών κατά του μακεδονικού λαού

Εδώ βλέπουμε να καμαρώνουν μια ομάδα από τους Ελληναράδες σφαγείς της Ζαγορίτσανης

Γράφει ο Χάρης Παπαδόπουλος

Σε πολύ κόσμο στη χώρα μας είναι γνωστές οι φρικαλεότητες των ναζί στα Καλάβρυτα, τον Χορτιάτη, τα Γιαννιτσά και ένα σωρό άλλα μέρη. Στις αντίστοιχες επετείους αυτών των σφαγών γίνονται εκδηλώσεις, αναφορές, κατάθεση στεφανιών.

Όμως, υπάρχουν και κάποια άλλα χωριά στην ελληνική επικράτεια όπου έχουν συμβεί τρομακτικές ωμότητες τον προηγούμενο αιώνα. Και καμία αναφορά δεν γίνεται ποτέ και πουθενά, πόσο μάλλον επίσημη εκδήλωση. Η ελληνική Πολιτεία καμώνεται πως δεν γνωρίζει τίποτα απολύτως. Και όμως, πρόκειται για γεγονότα που έχουν πιστοποιηθεί ξανά και ξανά, ενώ υπάρχουν εκτενείς αναφορές και ομολογίες στα απομνημονεύματα όσων έκαναν αυτές τις σφαγές.

Πρόκειται φυσικά για τα χωριά της εθνικής Μακεδονικής μειονότητας στην Ελλάδα. Δύο από αυτές τις σφαγές είναι πασίγνωστες στα Βαλκάνια (εκτός Ελλάδας): Ο «Ματωμένος Γάμος» του Ζέλενιτς και η σφαγή της Ζαγορίτσανης.

Στο Ζέλενιτς (σήμερα Σκλήθρον) του Ματωμένου Γάμου, έλαβε χώρα η πρώτη μαζική εξόντωση κατοίκων οργανωμένη από τους «Μακεδονομάχους συνεχιστές του Παύλου Μελά» το 1904. Εδώ Έλληνες μισθοφόροι, με τη σιωπηρή συνενοχή των τουρκικών αρχών, κατέσφαξαν τους χωρικούς που είχαν έρθει να γιορτάσουν τον γάμο της κόρης του εξαρχικού παπά του χωριού.

Όμως η σφαγή που ξεσήκωσε την παγκόσμια κοινή γνώμη το 1905, ήταν η σφαγή της Ζαγορίτσανης (σημερινή Βασιλειάδα Καστοριάς).

Θυμίζουμε πως εκείνη την εποχή η σημερινή Μακεδονία βρισκόταν ολόκληρη υπό Οθωμανική κατοχή. Είχε ήδη ξεσπάσει και αποτύχει η Μακεδονική Επανάσταση του 1903, η γνωστή ως Επανάσταση του Ίλιντεν. Επαναστατικές ένοπλες ομάδες Μακεδόνων χωρικών συνέχιζαν τον ένοπλο αγώνα κατά του οθωμανικού κράτους. Τότε ακριβώς, ελληνικά μισθοφορικά σώματα άρχισαν να καταφθάνουν από Ελλάδα για να συνδράμουν το έργο της καταστολής των τουρκικών αρχών ενάντια στους Μακεδόνες αντάρτες. Τα ελληνικά αυτά σώματα ουδέποτε στράφηκαν κατά του τουρκικού στρατού. Αντίθετα, οι Έλληνες «Μακεδονομάχοι» είχαν πάντοτε την σιωπηρή ή ανοιχτή συνεργασία των οθωμανικών αρχών.

Ιδιαίτερα στη σφαγή της Ζαγορίτσανης, η συνεργασία αυτή ήταν σκανδαλώδης: 300 ένοπλοι Έλληνες περικύκλωσαν τη Ζαγορίτσανη την 25η Μάρτη 1905, την έκαψαν και αποχώρησαν συντεταγμένα χωρίς να ενοχληθούν στο ελάχιστο από τις γειτονικές μονάδες του τουρκικού στρατού, που βρίσκονταν σε απόσταση αναπνοής.

Ακριβώς το ίδιο έγκλημα συνέβη στη δική μας εποχή στα παλαιστινιακά στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα του Λιβάνου: Οι ισραηλινές δυνάμεις κατοχής περικύκλωσαν τα στρατόπεδα των αμάχων και Λιβανέζοι φαλαγγίτες δολοφόνοι μπήκαν μέσα για να ξεκληρίσουν τον πληθυσμό. Όταν οι φαλαγγίτες ολοκλήρωσαν το έγκλημα, βρήκαν καταφύγιο πίσω από τα ντουφέκια των μονάδων του ισραηλινού στρατού.

Οι δυνάμεις που επιτέθηκαν νύχτα επί του πληθυσμού της Ζαγορίτσανης ήταν οι ομάδες των Γεωργίου Τσόντου, Ευθύμιου Καούδη, Γεωργίου Μακρή και Παύλου Γύπαρη, οι κατετάνιοι Καραβίτης, Κουκουλάκης, Πούλακας, Δούκας και οι οπλαρχηγοί Κωνσταντίνος Γκούτας από το Μεσολούρι Γρεβενών και Νικόλαος Νταηλάκης.

Απώλειες από την ελληνική πλευρά μετά από αυτήν την επιχείρηση δεν υπήρχαν. Από τους κατοίκους της Ζαγορίτσανης δολοφονήθηκαν επί τόπου 39 άντρες και αγόρια και 7 γυναίκες και κορίτσια. Οι Έλληνες μισθοφόροι πήραν μαζί τους 14 αιχμαλώτους, που τους εκτέλεσαν λίγο αργότερα. Ανάμεσά τους και τον ιερέα του χωριού πατέρα Συμεών, 60 ετών. Άλλοι έξι από τους τραυματίες του χωριού πέθαναν τις επόμενες ημέρες από τα τραύματά τους. Σύνολο, 68 δολοφονημένοι/ες.

Σταχυολογούμε στη συνέχεια ορισμένες από τις μαρτυρίες μελών της Διεθνούς Επιτροπής, που έφτασε στη Ζαγορίτσανη στις 29 Μαρτίου 1905 για να εξετάσει τα αποτελέσματα της ελληνικής θηριωδίας:

«Ως αξιωματικός του Ιταλικού Στρατού έλαβα μέρος σε πολλές μάχες με άγριες αφρικανικές φυλές. Συχνά συνέβη να συλληφθούν και να θανατωθούν από τους Αφρικανούς, στρατιώτες μας. Αλλά σκοτωμούς με τέτοια επιδέξια σκληρότητα δεν είχα δει μέχρι τώρα και δεν βρίσκω λόγια να χαρακτηρίσω τους δράστες αυτού του εγκλήματος«.

(Αλμπέρα, συνταγματάρχης χωροφυλακής Μοναστηρίου)

«Ο συνολικός αριθμός των μη ταφέντων πτωμάτων που βρέθηκαν από τον συνταγματάρχη και τους δύο Πρόξενους ήταν 68, ανάμεσα τους 6 γυναίκες και δύο παιδιά καθώς τα τελευταία έχουν τρυπηθεί με ξιφολόγχες, σε μία περίπτωση διαπιστώθηκε ότι ολόκληρη η οικογένεια ανατινάχθηκε με βόμβα δυναμίτη παλαιού τύπου που ρίχθηκε μέσα από τρύπες στους τοίχους του σπιτιού τους. Εκτός από το κάψιμο σε 13 σπίτια και άλλους τόσους αχυρώνες, οι Έλληνες έχουν σφάξει εσκεμμένα πολλά ζώα, ενώ ο μικρός αριθμός των τραυματιών, περίπου μισή ντουζίνα, αποδεικνύει την ιδανική μέθοδο με την οποία έγινε η χασάπικη δουλειά σ’ αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα της μιάμισης ώρας … Πρέπει επίσης να εκφράσω την προφανή διαφορά μεταξύ της σφαγής στην Ζαγορίτσανη και στις δολοφονίες που διαπράχθηκαν από Εξαρχικούς εναντίον Πατριαρχικών, διότι ενώ οι πρώτοι σχεδόν αλάνθαστα επιλέγουν τα θύματά τους μεταξύ προσώπων που είναι γνωστό ή υπάρχει υποψία ότι είναι ένοχοι προδοσίας, φαίνεται ότι οι Έλληνες δεν ενδιαφέρθηκαν για άλλο κίνητρο παρά μόνο να σκοτώσουν όσο μπορούν πιο πολλούς Εξαρχικούς...»

(ΜακΓκρέγκορ, Άγγλος Πρόξενος. Τα παραπάνω περιλαμβάνονται στην επιστολή του προς τον Άγγλο Πρέσβη στην Ιστανμπούλ)

«Αυτοί, ο Ρώσος και ο Αυστριακός Πρόξενοι και οι Ιταλοί αξιωματικοί Αλμπέρα, Γκαστόλντι και Μανέρα τρόμαξαν με όλα όσα είδαν και κατέγραψαν.Στους δρόμους κοντά στην εκκλησία και παντού είχε ξαπλωμένα πτώματα ακρωτηριασμένα με σκληρότητα. Είχε πεντάχρονα παιδιά με ανοιγμένη κοιλιά, γυναίκες σκοτωμένες με κομμένα χέρια. Σε κάποιον το κρανίο ήταν σπασμένο και το μυαλό να έχει χυθεί, σε άλλους τα μάτια βγαλμένα, χέρια και πόδια κομμένα κλπ. Ο μοναδικός ιερέας του χωριού εξηντάχρονος γέρος που σκοτώθηκε, όλο το σώμα ήταν γεμάτο πληγές. Μία ολόκληρη οικογένεια σκοτώθηκε με βόμβες που έριξαν από την καμινάδα και δύο τρύπες στους τοίχους που έγιναν γι’ αυτό τον λόγο. Ο πατέρας, η μητέρα και τα δύο παιδιά τρομερά παραμορφωμένα από τις βόμβες. Το μικρότερο πεντάχρονο κορίτσι θέλησε να βγει από την πόρτα αλλά ήταν τρυπημένο από ξιφολόγχη των Ελλήνων. Ο Ρώσος πρόξενος κύριος Καλ έκλαιγε όταν μου περιέγραφε όσα είδε. Ο Αυστριακός Πρόξενος κύριος Προχάσκα μόλις που συγκρατούσε τα δάκρυά του. Αυτοί δήλωσαν ότι παρόμοιες φρικαλεότητες δεν είδαν, ούτε οι Τούρκοι να κάνουν κατά την εξέγερση. Οι Πρόξενοι πρόσθεσαν ότι κατά την είσοδο τους στο χωριό η οσμή των καμμένων πτωμάτων, τα κλάματα και οι κραυγές όσων είχαν μείνει ζωντανοί μπορούσαν να ραγίσουν την καρδιά ακόμα και του πιο σκληρόκαρδου«.

(Ο Βούλγαρος εμπορικός πράκτορας Αντρέι Τόσεφ σε μυστική έκθεσή του προς τη Βουλγαρική κυβέρνηση)

Όμως οι πιο φρικτές περιγραφές σημειώνονται στα απομνημονεύματα των δραστών της σφαγής, των Ελλήνων μισθοφόρων. Επιλέγουμε στη συνέχεια περιγραφές Ελλήνων πρωταγωνιστών του μακελειού, που βρήκαμε συγκεντρωμένες στο βιβλίο του Δημήτρη Λιθοξόου «Αντιμακεδονικός Αγώνας» στο κεφάλαιο με τίτλο «Η σφαγή της Ζαγκορίτσανης«:

«Το πρώτο σπίτι τινάχτηκε στις φλόγες απ’ τον Μακρή. Μετά ένα – ένα στη σειρά, η νύχτα έγινε φωτεινότερη από μέρα […]. Δεν άκουγε κανέναν κανείς. Πάνω απ’ τις μπόμπες, τις σφαίρες και τα ουρλιαχτά υψώθηκε μόνο η φωνή του Τσόντου. Τόσο δυνατή που την άκουσε η μισή Ζαγορίτσανη: «Από δεκάξι και πάνω κανείς ζωντανός”, γράφει ο «Μακεδονομάχος» Κλειδής.

Ενώ ο Σταμάτης Ράπτης στην Ιστορία του Μακεδονικού Αγώνος του, δίνει λεπτομέρειες της σφαγής:

“Ο Πούλακας, ο Καραβίτης, ο Μακρής, ο Νικολούδης, ο Σκαλίδης, ο γέρων Γκούτας και όλοι οι εκδικηταί δεν γνωρίζουν πλέον τι πράττουν […]. Έσκουζον και ωλόλυζον και εις τας πεντακοσίας οικίας του χωρίου. Η προ μιας ώρας ειρηναία σιγή μετεβλήθη εις κραυγάς παραφρονησάντων ανθρώπων. Εζήτουν σωτηρίαν και δεν εύρισκον. Η φυγή ήτο αδύνατος, ο οίκτος είχεν εκλείψει ολοτελώς. Η τελεία απελπισία […]. Η Ζαγορίτσανη είχε μεταβληθή εις φρενοκομείον μανιακών”.

“Αφηνίασαν μερικοί και δεν ακούγανε. Ο Πούλακας με την παρέα του, ο Κουκουλάκης, ο Σκουντρής, όποιον ευρίσκανε τον σκότωναν” σημειώνει ο Καούδης, από τους οπλαρχηγούς των μισθοφόρων φονιάδων που επέδραμαν στη Ζαγορίτσανη.

Ενώ ένας από τους άνδρες του Πούλακα καταλήγει επιγραμματικά: “Χορτάσαμε την ημέραν αυτήν να σφάζωμεν”.

Αυτά ήταν τα ελληνικά ανδραγαθήματα την 25η Μάρτη του 1905 στη Μακεδονία. Για όποιον/α αντέχει να διαβάσει περισσότερα για την ποιότητα και τον χαρακτήρα των ανθρώπων που εκτέλεσαν αυτή την κτηνωδία, έχουμε να προτείνουμε τη συνέχεια του κεφαλαίου του Λιθοξόου, όπου παραθέτει τα έγγραφα ντοκουμέντα για τους σκυλοκαβγάδες μεταξύ των Ελλήνων μισθοφόρων, μετά την αναχώρησή τους από τη Ζαγορίτσανη, για τη μοιρασιά του πλιάτσικου. Εμείς, σταματούμε εδώ.

Και για ποιο λόγο επιμένουμε να θυμόμαστε και να μνημονεύουμε τα εγκλήματα της ελληνικής αστικής τάξης, των εργοδοτών και εντολέων του Παύλου Μελά, του Βάρδα, του Καραβίτη, του Πούλακα, του Καούδη και των υπόλοιπων προγόνων των δοσιλογικών Ταγμάτων Ασφαλείας σε βάρος των εθνικά Μακεδόνων κατά τη διάρκεια του υποτιθέμενου Μακεδονικού αγώνα;

Αν και η απάντηση είναι για εμάς προφανής, την επαναλαμβάνουμε: Για εμάς μιλάνε οι αφηγήσεις της Ιστορίας, για το σήμερα όχι για το χτες. Τα εγκλήματα σε βάρος των εθνικά Μακεδόνων είναι ο σκελετός στο ντουλάπι της συγκρότησης του ελληνικού κράτους και της αστικής του τάξης. Και αυτόν τον σκελετό πρέπει να τον βγάλουμε στην επιφάνεια, μαζί με κάθε κρυμμένο έγκλημα των Ελλήνων αστών. Όχι τόσο για τους ελάχιστους εθνικά Μακεδόνες, που έχουν απομείνει σήμερα, αλλά για τα εκατομμύρια της ελληνικής εργατικής τάξης και της νεολαίας.

Η στάση της πρωτοπορίας της εργατικής τάξης στην Ελλάδα σήμερα απέναντι ειδικά στην τόσο κατατρεγμένη μακεδονική εθνική μειονότητα, θα είναι ένας αποφασιστικός δείκτης της ωριμότητάς της. Επειδή κανένας άνθρωπος και καμιά κοινωνική τάξη δεν μπορούν να ξεπεράσουν τον εαυτό τους και να αλλάξουν τον κόσμο, αν πρώτα δεν τολμήσουν να κοιταχτούν κατάματα στον καθρέφτη και να πουν τα σύκα-σύκα και της σκάφη-σκάφη.