Αντίσταση των Ντόπιων της Αλμωπίας στην Τουρκική Εισβολή

Γράφει ο  Τραϊανός Πασόης               Κατά την εισβολή των Τούρκων στη Μακεδονία τη δεκαετία του 1370, η σημερινή Αλμωπία ήταν μια από τις περιφέρειες του ενός από  τα δυο κράτη στα οποία ήταν οργανωμένη η Μακεδονία, εκείνο με έδρα τα Σκόπια. Το άλλο ήταν με έδρα τις Σέρρες και περιλάμβανε την Ανατολική Μακεδονία και μέρος της Δυτικής Θράκης. Αυτά τα δυο κράτη συμμάχησαν κι αντιστάθηκαν στην εισβολή των Τούρκων στη Δυτική Θράκη και τη Μακεδονία. Στις 26 Σεπτέμβρη, όμως, του 1971 ηττήθηκαν στις όχθες του ποταμού Μαρίτσα (Έβρου), στο Τσέρμεν, σημερινό Ορμένιο. Δεν είχαν βοήθεια, ούτε από τους Σέρβους, ούτε από τους Βούλγαρους, αλλά ούτε κι από τους Βυζαντινούς.                       Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες, όχι μόνο δεν βοήθησαν τους Βαλκανικούς λαούς να αντισταθούν στους Τούρκους, αλλά είχαν και συνθήκη φιλίας και συνεργασίας μαζί τους. Κάποιοι, μάλιστα Βυζαντινοί ηγεμόνες συμμετείχαν στον στρατό των επιτιθέμενων Τούρκων. Ένας από εκείνους, ο στρατηγός Εβρενός, συμμετείχε στον στρατό των Τούρκων κατά τη μάχη του Έβρου. Ήταν φρούραρχος της Προύσας κι αντιστέκονταν σθεναρά στους Οθωμανούς. Μετά την συμφωνία του Βυζαντινού αυτοκράτορα με τους Οθωμανούς, πήρε εντολή να παραδώσει την Προύσα. Αυτός εξοργίστηκε τόσο, ώστε όχι μόνο την παρέδωσε, αλλά και προσχώρησε στους Οθωμανούς. Αυτός αργότερα έγινε Πασάς  της περιοχής μας με έδρα τα Γιαννιτσά.               Η περιοχή πάνω από το σύγχρονο Πόζαρ λέγεται και σήμερα Όσταρνι και έτσι λέγονταν και το παλιό χωριό. Στα βόρεια του χωριού, στους πρόποδες του βουνού, υπήρχε φυσική οχυρωμένη θέση από τεράστιους βράχους. Είναι οι δυο βράχοι Ντεμπέλα Στένα και Τόνκα Στένα.  Δυτικά, βόρεια και βορειοανατολικά είναι απροσπέλαστοι γκρεμοί. Στην κορυφή υπάρχει ένα πολύ στενό πέρασμα, απ’ όπου περνούσε και η ύδρευση του φρουρίου.  Έτσι οι ηγεμόνες της Αλμωπίας το εκμεταλλεύτηκαν και χτίζοντας ισχυρά τείχη στο νότιο τμήμα δημιούργησαν ένα ισχυρό φρούριο. Τα νότια τείχη έφταναν λίγο κάτω από το φυλάκιο που έχτισαν οι νέοι δυνάστες. Ακόμα και σήμερα φαίνονται υπολείμματα των νότιων τειχών, αλλά και πολλά πήλινα θραύσματα, ενώ τα παλιότερα χρόνια οι κάτοικοι εύρισκαν και μεσαιωνικά νομίσματα, μπρούντζινα αντικείμενα, ξίφη κλπ. Υπήρχε και μια πολύ παλιά μικρή εκκλησία με ψηφιδωτές εικόνες και μαρμάρινες κολώνες.               Την δεκαετία του 1960, στα πλαίσια της κατασκευής στρατιωτικού φυλακίου, ήρθαν στρατιωτικά μηχανήματα και τα ισοπέδωσαν όλα. Τα ψηφιδωτά της εκκλησίας καταστράφηκαν, μαρμάρινες πλάκες και κολώνες παραχώθηκαν από τις μπουλτόζες. Τρεις - τέσσερις μεγάλες μαρμάρινες κολώνες μεταφέρθηκαν σε μια γειτονική πλατιούλα στην Ούτσκοβα Μάλα, αλλά εξαφανίστηκαν μετά από λίγο καιρό, χωρίς να δοθούν εξηγήσεις στους κατοίκους. Μερικές μικρότερες μαρμάρινες κολώνες τις συνέλεξε ένας γείτονας και αργότερα τις τοποθέτησε μπροστά από ένα εκκλησάκι που έφτιαξε στον γειτονικό λόφο, όπου υπάρχουν μέχρι και σήμερα.               Για το φρούριο δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες. Το μαρτυρούν, όμως, τα υπολείμματα των τειχών και τα αμέτρητα πήλινα θραύσματα. Αλλά το επιβεβαιώνουν και οι θρύλοι και οι προφορικές μαρτυρίες των παλιών κατοίκων. Το φρούριο έμεινε γνωστό με το όνομα του τελευταίου ηγεμόνα, του Μαντσούλα. Ο Μαντσούλα ήταν ηγεμόνας υπό τον Κράλη Μάρκο, που μετά την κατάληψη των Σκοπίων από τους Σέρβους, είχε την πρωτεύουσά του στο Πρίλεπ, απ΄ όπου και κατάγονταν. Η παράδοση λέει ότι είχαν συγγένεια γαμπρού με κουνιάδο.               Ο Μαντσούλα και η φρουρά του, όπως και όλοι οι ηγεμόνες των δυο κρατών με έδρα τα Σκόπια και τις Σέρρες, συμμετείχε στην αντίσταση κατά της εισβολής των Τούρκων στη Δυτική Θράκη και τη Μακεδονία. Μετά την ήττα τους το 1371 στην μάχη του Έβρου, όπου σκοτώθηκαν οι βασιλιάδες των δυο κρατών, την αντίσταση συνέχισε ο γιός του βασιλιά των Σκοπίων, ο Μάρκο. Αντιστάθηκε για πάνω από δέκα χρόνια.  Όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Επαρχία Αλμωπίας, ο ηγεμόνας Μαντσούλα και η φρουρά του οχυρώθηκαν στο κάστρο του Όσταρνι. Η πολιορκία κράτησε πολύ καιρό χάρη στην γενναία αντίσταση των υπερασπιστών του, αλλά και την φυσική οχυρωμένη θέση του. Υπήρχε άφθονη ξυλεία για την κατασκευή καταπελτών, πύργων, ακοντίων, βελών κλπ, και άφθονες πέτρες για ρίψη από τους καταπέλτες. Πιθανότατα αυτός ήταν και ο λόγος που προτιμήθηκε αυτή η θέση, γιατί η εύκολη κατάληψη του φρουρίου των Μογλενών  από τους Βυζαντινούς, έδειξε μειονεκτήματα.               Η σθεναρή αντίσταση των υπερασπιστών και οι μεγάλες απώλειες εξόργισαν τους Τούρκους και τους ανάγκασαν να φέρουν ισχυρές δυνάμεις από άλλες περιοχές και να καταστρέψουν το χωριό Όσταρνι, που ήταν έξω από τα τείχη, γιατί οι κάτοικοι ήταν ύποπτοι ως τροφοδότες των πολιορκημένων . Οι κάτοικοι κατέφυγαν είτε στο φρούριο είτε στο βουνό. Το φρούριο, όμως και πάλι δεν έπεφτε. Τότε οι πολιορκητές συνέλαβαν έναν κάτοικο και με την απειλή της εξόντωσης  τον ανάγκασαν να αποκαλύψει την πηγή υδροδότησης. Η υδροδότηση γίνονταν από μια πηγή περί τα 500 μέτρα βορειότερα και το νερό μεταφέρονταν στο φρούριο με συνεχόμενα κεραμίδια. Έτσι οι τούρκοι έστειλαν μέρος του στρατού, έκοψαν την υδροδότηση κι εγκατέστησαν φρουρά για να αποκόψει την προς βορά διαφυγή των πολιορκημένων. Οι πολιορκημένοι δεν μπορούσαν πλέον να επιβιώσουν εκεί. Έπρεπε ή να παραδοθούν ή να πραγματοποιήσουν έξοδο. Προτίμησαν την κρυφή έξοδο. Βγήκαν από του φρούριο από την αφύλακτη ανατολική πλευρά κατεβαίνοντας από τον απότομο βράχο. Απ’ ότι φαίνεται έφυγαν πρώτα οι άμαχοι, καθώς κατάφεραν να φύγουν χωρίς απώλειες, γιατί δεν τους αντιλήφθησαν οι Τούρκοι. Έφτασαν λίγο πάνω από το Άνω  Πόζαρ, όπου και δημιούργησαν δυο οικισμούς, το Βέτκο Σέλο και το Κούλα.               Μετά τους άμαχους ξεκίνησαν να φεύγουν η φρουρά και ο ηγεμόνας Μαντσούλα. Απ’ ότι φαίνεται οι Τούρκοι τους αντελήφθησαν και τους καταδίωξαν. Απ’ ότι φαίνεται ειδοποιήθηκε και η εγκατεστημένη στις πηγές φρουρά, η οποία κινήθηκε δυτικά πιο ψηλά στο βουνό, για να αποκόψει την διαφυγή των διωκομένων προς βορρά. Τελικά περικύκλωσαν τον Μαντσούλα σε μια μικρή χαράδρα περί τα τρία χιλιόμετρα δυτικά από το Άνω Πόζαρ. Τον συνέλαβαν και τον σκότωσαν.               Ακόμα και σήμερα οι Ποζαρίτες λένε εκείνη την τοποθεσία Μάντσουβα Γκλάβα (Κεφάλι του Μαντσούλα).  Προφανώς οι Τούρκοι έκαναν κάτι που συνήθιζαν για τους ηγεμόνες που αντιστέκονταν. Του έκοψαν το κεφάλι  και το έβαλαν σ’ έναν πάσαλο. Όταν έφυγαν οι Τούρκοι, οι Ποζαρίτες πήραν το κεφάλι και το έθαψαν. Είναι προφανές ότι αυτό έκαναν, διότι ονόμασαν την τοποθεσία Μάντσουβα Γκλάβα, κάτι που σημαίνει ότι αναγνώρισαν το κεφάλι του  Μαντσούλα. Εκτός από αυτήν την ονομασία προς τιμήν του Μαντσούλα, οι Ποζαρίτες ακόμα και σήμερα λένε την πηγή απ’ όπου υδροδοτούνταν το φρούριο του Όσταρνι Μαντσούλκα. Στην Μάντσουβα Γκλάβα είναι οι πηγές που υδροδοτείται το χωριό και τα Λουτρά Πόζαρ. Αυτά τα τοπωνύμια μαζί με τα απομεινάρια του φρουρίου, είναι αδιάψευστοι μάρτυρες , που δείχνουν ότι οι θρύλοι για τον Μαντσούλα και τους μαχητές του είναι μια ιστορική πραγματικότητα.               Οι φυγάδες από το Όσταρνι έμειναν για λίγο καιρό στο Βέτκο Σέλο και την Κούλα και σιγά σιγά συγκεντρώθηκαν στο παλιό Πόζαρ. Αργότερα πολλοί άρχισαν να κατεβαίνουν  στο Όσταρνι και να καλλιεργούν κάποια από τα παλιά τους χωράφια, όπου αρχικά έφτιαχναν καλύβες, Κουλίμπιτε το έλεγαν και σταδιακά και σπίτια. Οι Τούρκοι, όμως, είχαν αφήσει μόνο τα άγονα και πετρώδη χωράφια. Τα γόνιμα του κάμπου τα έκαναν τσιφλίκι  ενός Τούρκου, ονόματι Μπίτζο. Μετά την κατάληψη της περιοχής από την Ελλάδα, δόθηκαν σε εποίκους από την Ανατολική Μ.Ασία, οι οποίοι μιλούσαν Τούρκικα. Το χωριό τους ονομάστηκε Πιπεριά και οι κάτοικοί του κατέχουν κτήματα που παλιά ανήκαν στους Ποζαρίτες. Το Άνω Πόζαρ το κατέστρεψαν οι Τούρκου και το 1877. Επ’ ευκαιρία του Ρωσοτουρκικού πολέμου, είχαν εκδηλωθεί πολλές ανταρσίες στη Μακεδονία. Το Πόζαρ προφανώς συμμετείχε και το πλήρωσε. Το χωριό το έκαψαν και οι « Έλληνες Μακεδονομάχοι» Καραβίτης και Βολάνης το 1908, ως σχισματικό και το αποτελείωσε ο «Εθνικός Στρατός  Ελλάδος» το 1948. Έμειναν μόνο λίγα ερείπια. Γι΄αυτά θα γράψουμε άλλη φορά. Οι Ντόπιοι της Αλμωπίας, συμπεριλαμβανομένων των Βλάχων, οφείλουν να μάθουν την πραγματική τους ιστορία και να είναι περήφανοι γι’ αυτήν. Είναι ντροπή να είναι περήφανοι για την ιστορία των Βυζαντινών ηγεμόνων και των Πατριαρχικών δεσποτάδων, που είχαν συμμαχήσει με τους κατακτητές για να διατηρήσουν τα προνόμιά τους και αποτέλεσαν τον πυρήνα του νεοδημιούργητου Νεοελληνικού έθνους. Ήταν δηλαδή δοσίλογοι και συνεργάτες των κατακτητών. Το Ελλαδικό κράτος, αν έχει στοιχειώδη σεβασμό προς τους Ντόπιους, την γη των οποίων εκμεταλλεύεται, οφείλει να σταματήσει να διαστρεβλώνει την ιστορία του τόπου μας, να αποτίσει τιμές σε γηγενείς ήρωες, όπως ο Κράλη Μάρκο, ο Μαντσούλα, ο Γιοβάντσε, ο Γκότσε Ντέλτσεβ και να απομακρύνει τα μνημεία προς τιμήν δολοφόνων αθώων Μακεδόνων τύπου Κ. Γαρέφη. Αυτό βέβαια είναι καθήκον πρώτα των Ντόπιων της Αλμωπίας κι όλης της Μακεδονίας.