20η Ιούλη: Επέτειος της Απελευθερωτικής Επανάστασης της Μακεδονίας – Ίλιντεν 1903

  Γράφει ο Τραγιανός Πασόης

         Η 20η Ιούλη είναι εθνική γιορτή της Μακεδονίας. Είναι η επέτειος της Απελευθερωτικής Επανάστασης, που έγινε στις 20 Ιούλη 1903, και που λόγω του ότι εκείνη την ημέρα ήταν η γιορτή του Προφήτη Ηλία, έμεινε γνωστή ως Επανάσταση του Ίλιντεν.

         Η μαύρη προπαγάνδα των Αντιμακεδόνων την παρουσιάζει ως εξέγερση των Βουλγάρων ή εξέγερση υποκινούμενη από την Βουλγαρία. Η αλήθεια είναι, ότι η Βουλγαρία, όχι μόνο δεν είχε καμιά συμμετοχή, αλλά και την υπονόμευσε, για τους ίδιους λόγους, που την υπονόμευσε και η Ελλάδα. Και οι δυο ήθελαν να προσαρτήσουν τμήματα της Μακεδονίας και όχι την απελευθέρωσή της. Η Βουλγαρία δεν όξυνε καν τις σχέσεις της με την Τουρκία, έστω για να απασχολήσει Οθωμανικές δυνάμεις στα Βουλγαρο-τουρκικά σύνορα, κάτι που θα βοηθούσε τους Μακεδόνες επαναστάτες. Η ασάφεια που υποβοηθάει την αντιμακεδονική προπαγάνδα, οφείλεται στο γεγονός, ότι ο πολύς κόσμο δεν γνωρίζει ότι εκείνη την εποχή οι Οθωμανοί αναγνώριζαν εκκλησιαστικές κοινότητες και όχι εθνικές. Στις απογραφές που έγιναν καταγράφονται εκκλησιαστικές «εθνότητες», όπως Μουσουλμανική, Ορθόδοξη Πατριαρχική, Ορθόδοξη Εξαρχική κλπ. Οι Ελλαδική και η Βουλγαρική προπαγάνδα παρουσίαζαν τους Πατριαρχικούς ως Έλληνες και τους Εξαρχικούς ως Βούλγαρους, ενώ στην πραγματικότητα και οι δυο κοινότητες ήταν πολυεθνικές. Σχολεία είχαν δικαίωμα να ιδρύουν και να λειτουργούν μόνο αυτά τα αναγνωρισμένα εκκλησιαστικά ιερατεία. Έτσι, όσοι πήγαιναν σε πατριαρχικά σχολεία, δεν σήμαινε ότι ήταν και Έλληνες στην καταγωγή, ούτε όσοι πήγαιναν σε Εξαρχικά, ότι ήταν Βούλγαροι.

         Κύριο σύνθημα των επαναστατών ήταν το «Η Μακεδονία στους Μακεδόνες». Διακήρυσσαν σαφώς τη δημιουργία μια ανεξάρτητης Μακεδονίας και δεν υπήρχε καν κάποια πτέρυγα που να επιδίωκε ένωση με κάποια από τα γειτονικά κράτη. Υποστήριζαν ότι η απελευθέρωση της Μακεδονίας πρέπει να στηριχθεί στις εσωτερικές δυνάμεις και για τον λόγο αυτό στο όνομα της απελευθερωτικής οργάνωσης έβαλαν τον προσδιορισμό «Εσωτερική». Η οργάνωση που δημιούργησαν ονομάστηκε «Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση», «Ε.Μ.Ε.Ο.». (Βνάτρεσνα Μακεντόνσκα Ρεβολουτσιονέρνα Οργκανιζάτσια – Β.Μ.Ρ.Ο).

         Η ΕΜΕΟ δημιουργήθηκε στις 23 Οκτώβρη 1893 στην Θεσσαλονίκη. Στο βιβλιοπωλείο του Ιβάν Νικόλοβ συγκεντρώθηκε μια ομάδα Μακεδόνων διανοουμένων και αποφάσισε την δημιουργία μιας επαναστατικής οργάνωσης. Συμμετείχαν, εκτός από τον βιβλιοπώλη Ιβαν Νικόλοβ, ο καθηγητής Ντάμε Γκρούεβ, ο γιατρός Ρήστο Τατάρτσεβ, ο καθηγητής Πέταρ Ποπ Άρσοβ, ο δάσκαλος Άντον Ντιμίτροβ και καθηγητής Ρήστο Μπαταντζίεβ. Λίγο αργότερα εντάχθηκε στην ομάδα ο δάσκαλος Γκότσε Ντέλτσεβ από το Κούκους (Κιλκίς), ο οποίος αναδείχθηκε σε οργανωτικό και ιδεολογικό καθοδηγητή. Έγινε δηλαδή κάτι ανάλογο με τον Ρήγα Βελεστινλή (Φεραίο). Εξάλλου οι αρχές της ΕΜΕΟ ήταν ίδιες με εκείνες του Ρήγα και της Φιλικής Εταιρίας.

         Η ΕΜΕΟ (ΒΜΡΟ) στόχευε στην απαλλαγή από την Οθωμανική τυραννία,  στην δημιουργία ανεξάρτητης Μακεδονίας, στο μοίρασμα της γης, που κατείχαν οι τσιφλικάδες, στους ακτήμονες αγρότες, στον έλεγχο της διοίκησης από ντόπιους κλπ. Στο Μακεδονικό κράτος θα συμμετέχουν ισότιμα όλες οι εθνότητες, με ελευθερία σε όλες τις γλώσσες, κουλτούρες και θρησκευτικά δόγματα.

         Οι διακηρύξεις της οργάνωσης βρίσκουν μεγάλη απήχηση στους διανοούμενους και στους αγροτικούς πληθυσμούς. Δημιουργούνται περιφερειακές οργανώσεις σε όλη τη Μακεδονία, αλλά και στους Μακεδόνες της διασποράς. Η μεγαλύτερη τέτοια κοινότητα βρίσκονταν στη Βουλγαρία και κυρίως στη Σόφια, που ήταν η πλησιέστερη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα και εκεί σπούδαζαν και εργάζονταν πολλοί Μακεδόνες. Αυτό διευκόλυνε τον χαρακτηρισμό τους ως Βούλγαρους.

         Το Βουλγαρικό καθεστώς προσπάθησε να ελέγξει την ΕΜΕΟ. Έτσι, εγκάθετοι του καθεστώτος το 1895 δημιούργησαν το «Βερχόβεν Κομιτέτ» (Ανώτατη Επιτροπή), της οποίας τα μέλη αποκαλούνται Βερχοβιστές (βουλγαρομάνοι). Το σύνολο, όμως, των Μακεδόνων ακολούθησε την αριστερή πτέρυγα, τους λεγόμενους Τσεντραλιστές, η οποία επιδίωκε απελευθέρωση της Μακεδονίας, χωρίς καμιά ανάμειξη της Βουλγαρίας. Η ηγεσία της ΕΜΕΟ, από τη μια μεριά ήθελε την στήριξη ή την φιλική στάση της Βουλγαρίας, όπως και των άλλων γειτονικών χριστιανικών χωρών, από την άλλη, όμως, φοβούνταν μήπως επαναληφθεί, ό,τι έγινε με την Θεσσαλία και την Ανατολική Ρωμυλία. Αυτές οι περιοχές προσαρτήθηκαν στην Ελλάδα και την Βουλγαρία, αλλά για τον απλό λαό δεν άλλαξε απολύτως τίποτα. Άλλαξαν απλώς τα αφεντικά. Τους Τούρκους τσιφλικάδες διαδέχθηκαν Έλληνες ή Βούλγαροι τσιφλικάδες και τα νέα καθεστώτα ήταν το ίδιο αυταρχικά με το Οθωμανικό. Για τέτοια αλλαγή δεν ήταν διατεθειμένοι να αγωνιστούν. Έτσι επέλεξαν τον δρόμο της αυτονομίας.

         Η επαναστατική δράση άρχισε στα τέλη του Απρίλη 1903, με σκοπό να δηλώσουν την παρουσία τους και να προκαλέσουν την προσοχή των Μεγάλων Δυνάμεων. Οι επαναστάτες ανατίναξαν στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης το επιβατικό πλοίο «Γκουανταλκιβίρ», Γαλλικής ιδιοκτησίας, που εκτελούσε μεταφορές μεταξύ Θεσσαλονίκης και Κωνσταντινούπολης, λίγο πριν αναχωρήσει για την Πόλη. Την επόμενη μέρα βομβιστική επίθεση δέχθηκε το εργοστάσιο φωταερίου, που βύθισε τη Θεσσαλονίκη στο σκοτάδι. Το σοβαρότερο χτύπημα έγινε με την ανατίναξη του μεγάρου της Οθωμανικής Τράπεζας. Με υπόγειο τούνελ που έσκαψαν από γειτονικό μαγαζί, τοποθέτησαν δυναμίτες στα θεμέλια της τράπεζας και την κατάστρεψαν ολοσχερώς. Κατόπιν τούτου οι Οθωμανικές αρχές κήρυξαν στρατιωτικό νόμο στην πόλη και την ευρύτερη περιοχή.

         Η κήρυξη της γενικής επανάστασης έγινε στις 20 Ιούλη 1903 γιορτή του Προφήτη Ηλία, που στα μακεδονικά λέγεται Ίλιντεν (2 Αυγούστου με το παλιό ημερολόγιο). Γενικεύθηκε σε όλη την Μακεδονία, αλλά το επίκεντρό της ήταν η Δυτική Μακεδονία. Κατελήφθησαν αρκετές κωμοπόλεις και χωριά και δημιουργήθηκε μια προσωρινή κυβέρνηση με έδρα την Βλάχικη κωμόπολη Κρούσεβο. Εξάλλου οι Βλάχοι της Μακεδονίας συμμετείχαν μαζικά στην εξέγερση. Οι αντιμακεδόνες προσπαθούν να υποβαθμίσουν το μέγεθος της εξέγερσης, αλλά οι εκθέσεις των επίσημων παραγόντων τους διαψεύδουν. Ο γραμματέας της Ελλαδικής πρεσβείας στην Μπίτολα έγραψε στις 25 Ιούλη στον πατέρα του:

«Έχομεν σλαυικήν επανάστασιν εν Μακεδονία.[…] Άπαντες οι σλαυόφωνοι πληθυσμοί ηκολούθησαν το κομιτάτον, ορθόδοξοι και σχισματικοί, και οι πλείστοι εκουσίως».

Περισσότερα ντοκουμέντα παραγόντων της Ελλάδας, που καταδεικνύουν τον καθαρά μακεδονικό χαρακτήρα της επανάστασης, είναι κατατεθειμένα στο άρθρο μας, «Οι «Κομιτατζίδες» και οι Μακεδονοκτόνοι  - «Μακεδονομάχοι» https://aridaia-gegonota.blogspot.com/2020/05/blog-post_62.html?spref=fb&fbclid=IwAR2T88DYxVeCQUvWkz8qh1ey7O9wHrAtUzZr-OY5Q6K7vCyoRj-cpJQebJM

Την επανάσταση δεν την στήριξε κανένα από τα γειτονικά κράτη. Σ’ αυτά είχαν επικρατήσει αυταρχικά και σοβινιστικά καθεστώτα, που κοίταζαν πως θα εκμεταλλευθούν την κατάρρευση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και να αρπάξουν τμήματα της Μακεδονίας. Ακόμα χειρότερη ήταν η στάση του πατριαρχικού ιερατείου, που καλούσε τους οπαδούς του να μη συμμετάσχουν και να δηλώνουν «δουλικήν υπακοήν εις τους κρατούντας». Δεν την στήριξαν ούτε οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, γιατί ήταν μοναρχικά τα καθεστώτα τους και οι επαναστάτες μιλούσαν για δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη. Έτσι οι Μακεδόνες έμειναν απομονωμένοι. Οι Οθωμανοί το εκμεταλλεύτηκαν και μετά από δυο τρεις εβδομάδες πέρασαν στην αντεπίθεση και κατέστειλαν την επανάσταση.

Για την επανάσταση του Ίλιντεν ελάχιστα γνωρίζουν οι Μακεδόνες και οι άλλοι πληθυσμοί της Ελλαδικής Μακεδονίας. Γνωρίζουν μόνο την μαύρη προπαγάνδα εναντίον της. Είναι καθήκον μας, να αποτινάξουμε την βρωμιά με την οποία έχουν σκεπάσει την ιστορία μας και να αποκαταστήσουμε την ποδοπατημένη αξιοπρέπειά μας.