του Παναγιώτη Πασχαλίδη
(Διδάσκων Τμήματος Επικοινωνίας- Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας και Ερευνητής στο Πρόγραμμα Νοτιοανατολικής Ευρώπης- ΕΛΙΑΜΕΠ)
Η πρόσφατη ανακοίνωση των σχεδίων για την ανέγερση προτομής του Χο Τσι Μινχ στην Έδεσσα ξαναέφερε στο προσκήνιο το γενικότερο ζήτημα του ιστορικού τουρισμού στην περιφερειακή ενότητα της Πέλλας με επίκεντρο τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέχρι σήμερα,
έχουν ληφθεί ελάχιστες πρωτοβουλίες υλοποίησης έργων για την ανάδειξη αυτής της διάστασης. Είναι χαρακτηριστικό πως χάθηκε η ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων
από τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1918-2018) όταν σε ολόκληρο τον κόσμο και ιδιαίτερα στην Ευρώπη πραγματοποιήθηκαν μια σειρά από εκδηλώσεις μνήμης και ανάδειξης περιοχών με ιδιαίτερη σημασία. Ωστόσο, υπάρχει πάντοτε το περιθώριο βελτίωσης, εφόσον οι δράσεις που σχεδιάζονται είναι προϊόν διαβούλευσης με τη συμμετοχή διαφορετικών φορέων (π.χ. κυβέρνηση, αυτοδιοίκηση, επιχειρηματικός κόσμος, επιστημονική κοινότητα και κοινωνία των πολιτών) και με μια λογική συναντίληψης πέρα από το στενό τοπικό πλαίσιο. Αυτό είναι ένα κρίσιμο στοιχείο που απουσιάζει από τον σχεδιασμό είτε σε επίπεδο αυτοδιοίκησης αλλά και κεντρικής διοίκησης.
Για να γίνουν καλύτερα αντιληπτές οι προοπτικές για την καθιέρωση της Πέλλας ως σημαντικού σταθμού στην μνήμη αυτού του πολέμου, είναι αναγκαίο να ληφθούν υπόψη τρία στοιχεία: η τεκμηρίωση της σημασίας της περιοχής (ιστορικά γεγονότα αλλά και υλικά τεκμήρια όπως μνημεία), οι δράσεις που έχουν αναληφθεί μέχρι σήμερα και οι δυνατότητες βελτίωσης. Πριν αναφερθούμε διεξοδικότερα σε αυτά τα στοιχεία, είναι σημαντικό να σημειώσουμε δύο βασικές αρχές που χαρακτηρίζουν την προσέγγιση μας. Η πρώτη αφορά την πίστη στην αναγκαιότητα της αναβάθμισης του τουρισμού στην Πέλλα (αντίληψη, πολιτικές, υπηρεσίες, σχεδιασμός, στοχοθεσία και υλοποίηση). Σε αυτό το πλαίσιο, αναγνωρίζουμε πως ο ιστορικός τουρισμός, βασικός πυλώνας του οποίου στην περιοχή μας αποτελεί ο αρχαιολογικός χώρος της Πέλλας και το μουσείο της, είναι μόνο μία από τις μορφές τουρισμού. Έτσι, υπογραμμίζουμε την ανάγκη της ταυτόχρονης αξιοποίησης κάθε μορφής τουρισμού σε μια συνδυαστική λογική (ιαματικός, ιστορικός, θρησκευτικός, συνεδριακός, εναλλακτικός, αγροτουρισμός, αθλητικός κ.ο.κ.). Η δεύτερη αφορά στη θέληση να συνεισφέρουμε με θετικό και εποικοδομητικό τρόπο στη συζήτηση αυτή. Με άλλα λόγια, η αναφορά μας σε παραλείψεις ή καθυστερήσεις δεν αναιρεί κάθε βήμα που γίνεται προς τη σωστή κατεύθυνση
Η σπουδαιότητα της Πέλλας στο πλαίσιο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου είναι αδιαμφισβήτητη. Αποτέλεσε κομβικό τμήμα του ‘Μακεδονικού Μετώπου’ (ή αλλιώς ‘Μετώπου της Σαλονίκης΄) και στο οποίο αντιπαρατάχθηκαν για σχεδόν τρία χρόνια (1915-1918) οι δυνάμεις της Αντάντ (Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία, Σερβία και Ελλάδα) με τις κεντρικές δυνάμεις (Βουλγαρία, Γερμανία, Αυστροουγγαρία και Οθωμανική Αυτοκρατορία). Η σημασία της Πέλλας και ιδιαίτερα της Αλμωπίας καθορίστηκε από το γεγονός της διάσπασης του μετώπου από τις δυνάμεις της Αντάντ στη μάχη της Καλής Πεδιάδας (Ντόμπρο Πόλε) το Σεπτέμβριο του 1918. Αυτό οδήγησε στη σταδιακή υποχώρηση των κεντρικών δυνάμεων και τελικά στη συνθηκολόγησή τους. Υπάρχει μια επαρκέστατη βιβλιογραφία για τις ιστορικές λεπτομέρειες και την εξέλιξη των επιχειρήσεων του Μετώπου. Ωστόσο, σε επίπεδο απογραφής και καταγραφής των υλικών τεκμηρίων, όπως μνημεία, κοιμητήρια και χώροι μεγάλης σημασίας, υπάρχει ανάγκη για λεπτομερέστερη αποτίμηση και φυσικά ανάδειξη. Στην περιοχή της Σκύδρας, ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία σύνδεσης με τον πόλεμο είναι ο σιδηρόδρομος. Αποτέλεσε ενδιάμεσο σταθμό της γραμμής που, σε ότι αφορά την Πέλλα, συνέδεε τη Θεσσαλονίκη με την Αριδαία και την περιοχή της Καρατζόβας (εξού και η ονομασία του ως ‘τρένου της Καρατζόβας΄), που ήταν η απόληξη κοντά στο Μέτωπο. Στην περιοχή της Έδεσσας, ένα από τα σημαντικότερα τεκμήρια είναι το γαλλικό στρατιωτικό νοσοκομείο που σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση.
Στην περιοχή της Αλμωπίας, υπάρχει μια πληθώρα χώρων και μνημείων. Βασική αναφορά είναι η Καλή Πεδιάδα (Ντόμπρο Πόλε), στην οποία εντοπίζονται και πολλά από τα χαρακώματα (ορύγματα) από την εποχή του πολέμου (καθώς και κατα μήκος της οροσειράς του Καϊμακτσαλάν και συγκεκριμένα στη Τζένα και στο Πίνοβο). Απαριθμώντας τα υπόλοιπα μνημεία και τους χώρους μπορούμε να αναφερθούμε στα εξής:
1. Μνημείο Πεσόντων ελληνικού Στρατού στη Μάχη του Σκρά (1917-1918). Βρίσκεται λίγο έξω από τη Φούστανη.
2. Μνημείο πεσόντων στο νέο κοιμητήριο της Αριδαίας.
3. Μνημείο πεσόντων στον Εξαπλάτανο.
4. Βρύση κατασκευασμένη από το σερβικό στρατό (1917) στην Ξιφιανή. 5. Σιδηροδρομικός σταθμός Αριδαίας (στεγάζει το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας).
6. Σιδηροδρομικός σταθμός στην Άψαλο με σιδηροτροχιά και δυο βαγονέτα.
7. Σιδηροδρομικός σταθμός στην Ξιφιανή.
8. Σιδηροδρομικός σταθμός στον Μεγαπλάτανο.
9. Σιδηροδρομική γέφυρα Ντεκωβίλ μεταξύ Ξιφιανής-Αριδαίας
10. Ατμομηχανή γαλλική Ντεκωβίλ στην Αθήνα
11. Ατμομηχανή αμερικανική Ντεκωβίλ στο Βόλο
12. Μνημείο και κοιμητήριο του σερβικού στρατού στη Χρυσή.
13. Κοιμητήριο του σερβικού στρατού κοντά στην Καλή Πεδιάδα (Ντόμπρο Πόλε)
14. Δύο ορεινά πυροβόλα στο Πίνοβο (το 2009 μεταφέρθηκαν σε στρατιωτικό μουσείο στο Ρέθυμνο).
Ο κατάλογος αυτός επιβεβαιώνει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο την ιδιαίτερη θέση της Αλμωπίας στα πλαίσια του Μακεδονικού Μετώπου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Παράλληλα, μπορούμε να διαπιστώσουμε τα εξής: πρώτον, τη μεγάλη ανάγκη και ευθύνη όλων των σχετικών φορέων για την ανάδειξη αυτού του ιστορικού πλούτου και της κληρονομιάς και δεύτερον, τη σημασία ενός γενικότερου σχεδίου που θα διαχειριστεί τα μνημεία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Πέλλα και στην Αλμωπία ως ενότητα και όχι αποσπασματικά. Υπάρχουν παραδείγματα περιοχών, στις οποίες ο ιστορικός τουρισμός με βάση την ίδια περίοδο υπήρξε βασικός πυλώνας ανάπτυξης και αιμοδότης της τοπικής οικονομίας. Μπορούμε να αναφερθούμε στην περίπτωση της Λήμνου αλλά και σε αυτήν της Καλλίπολης στην Τουρκία.
Το δεύτερο επίπεδο προβληματισμού αφορά τις δράσεις που έχουν ήδη αναληφθεί. Δυστυχώς, έχει σημειωθεί διαχρονικά μια αδράνεια σε ότι αφορά τις δυνατότητες μετατροπής της Πέλλας και της Αλμωπίας σε σημαντικό προορισμό ιστορικού τουρισμού με επίκεντρο τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Αλμωπία, με εξαίρεση το μνημείο στον Εξαπλάτανο και σε μικρότερο βαθμό τα κοιμητήρια της Αριδαίας, κανένα άλλο μνημείο ή χώρος δεν έχει διαμορφωθεί κατάλληλα με στόχο την υποδοχή επισκεπτών (π.χ. σήμανση, πίνακας πληροφοριών σε διαφορετικές γλώσσες, διαμόρφωση και συντήρηση του χώρου κ.ο.κ). Στο παρελθόν, έχουν υπάρξει εμπεριστατωμένες παρουσιάσεις και ενημερώσεις- σε επίπεδο δημοτικής αρχής. Αυτές έλαβαν χώρα την περίοδο 2010- 2018 και τις εισηγήθηκαν ο Βλάσης Βλασίδης, καθηγητής του τμήματος Βαλκανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και ο Παναγιώτης Πασχαλίδης. Μάλιστα, ο κ. Βλασίδης έχει δημοσιεύσει μια από τις πιο εμπεριστατωμένες καταγραφές των μνημείων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στο Μακεδονικό Μέτωπο με πολλά παραδείγματα από την Πέλλα και την Αλμωπία (‘Μεταξύ Μνήμης και Λήθης΄, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, 2016).
Έχουν υπάρξει συγκεκριμένες προσπάθειες για την ανάδειξη των μνημείων (π.χ. δημιουργία μουσειακού χώρου και αίτημα για παραχώρηση μιας ατμομηχανής Ντεκωβίλ στο Δήμο Αλμωπίας). Ωστόσο, δε σημειώθηκε μέχρι σήμερα μια εξέλιξη που θα δημιουργήσει νέα δεδομένα. Έχουν γίνει διαπιστώσεις, υπάρχει μια συζήτηση αλλά όχι ακόμα ένα χρονοδιάγραμμα με στάδια υλοποίησης και μετρήσιμους στόχους Αυτή η συζήτηση δεν πρέπει να διαφύγει της προσοχής και της τωρινής δημοτικής αρχής και φυσικά της επόμενης.
Στην περίπτωση της Έδεσσας, η πρόθεση ανέγερσης προτομής του Χο Τσι Μινχ, η οποία και επισημοποιήθηκε με δήλωση του υπουργού των εξωτερικών, κ. Δένδια, αποτελεί ένα στόχο, που ενδεχομένως μπορεί να συνδυαστεί με άλλες δράσεις σε ύστερο χρόνο. Στην περίπτωση της Σκύδρας, η περιφερειακή ενότητα της Πέλλας έχει προωθήσει σχέδια ανάδειξης του σιδηροδρομικού σταθμού Ντεκωβίλ (του παλιού σταθμού της Σκύδρας) καθώς και δημιουργίας μουσειακού χώρου για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Αλμωπία οφείλει να αναλογιστεί ποια είναι η θέση της σε αυτή το πλαίσιο. Θα παραμείνει θεατής ή θα επιχειρήσει να διαμορφώσει η ίδια τους όρους και τις συνθήκες που της αναλογούν με βάση το βάρος της κληρονομιάς που φιλοξενεί; Το πλεονέκτημα της Αλμωπίας είναι πως συνδυάζει μια πληθώρα χώρων και στοιχείων που μπορούν να γίνουν επισκέψιμα σε σχετικά μικρό χρόνο και με αξιόλογα ποιοτικά χαρακτηριστικά (π.χ. πρόσβαση, ενημέρωση, συνδυασμός επισκέψεων).
Είναι δεδομένο πως θα χρειαστεί ένα σχέδιο. Μόνο η ίδια η Αλμωπία μπορεί να το προσφέρει στους πολίτες της. Υπάρχουν πολλές ιδέες, υπάρχει πλούσιο υλικό και πηγές που είναι άμεσα προσβάσιμες. Σε αντίθεση με σχέδια που πολλές φορές επιβάλλονται και προτείνονται από πάνω προς τα κάτω και χωρίς διαβούλευση, υπάρχει η δυνατότητα να τεθούν όλα αυτά τα ζητήματα σε μορφές δημόσιου διαλόγου είτε σε θεσμικό επίπεδο (π.χ. Δήμος, φορείς) αλλά και σε επίπεδο κοινωνίας πολιτών, όπου θα κατατεθούν πλαίσια δράσεων και ιδέες που θα συμπεριληφθούν στην τελική εκδοχή. Η Αλμωπία έχει όλες τις προδιαγραφές να μετατραπεί σε ένα πάρκο ιστορικής μνήμης. Παρά το γεγονός ότι φαίνεται πως ξεκινά αργοπορημένα, έχει όλες τις δυνάμεις να προχωρήσει γρήγορα. Μαζί με την ανάπτυξη που φέρνει ο τουρισμός, οφείλουμε να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές το σεβασμό στην ιστορία του τόπου μας, που τελικά δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο σεβασμός στο μέλλον του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου