Διάψευση ελπίδων για τα δάνεια στα υπερχρεωμένα νοικοκυρά

Του Εμμανουήλ Εμμανουηλίδη

δικηγόρος, υπ. διδάκτορας Νομικής Θεσσαλονίκης

Εισαγωγή

Ανακοινώθηκαν οι νέες ρυθμίσεις για τα στεγαστικά δάνεια των υπερχρεωμένων νοικοκυριών. Οι ρυθμίσεις αυτές δεν είναι οριστικές αφού εκκρεμεί η έγκρισή τους από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και έπειτα θα κατατεθούν ως νομοσχέδιο στη Βουλή, προκειμένου να ψηφιστούν. Συνεπώς τα όσα ανακοινώθηκαν δεν είναι οι τελικές ρυθμίσεις και εκκρεμεί η οριστικοποίησή της.

Το πλαίσιο των όσων επιθυμούν να υπαχθούν στη ρύθμιση είναι περιοριστικό και οι προϋποθέσεις τόσο αυστηρές ώστε πολύ λίγες περιπτώσεις υπερχρεωμένων νοικοκυριών μπορούν βελτιώσουν πραγματικά την οικονομική τους κατάσταση. Παρακάτω εκτίθενται τα προβλεπόμενα για τα στεγαστικά δάνεια καθώς και σχολιασμός επ’ αυτών. Παραμένει η ελπίδα, ο Νομοθέτης να προβεί σε ουσιαστικές αλλαγές, προκειμένου να μπορέσουν αρκετά υπερχρεωμένα νοικοκυριά να υπαχθούν ουσιαστικά στη ρύθμιση.

Ποιοι υπάγονται

Ειδικότερα η ρύθμιση αφορά τρεις κατηγορίες συμπολιτών, δηλαδή μισθωτούς και συνταξιούχους του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα• αυτούς που διατηρούν τεκμαιρόμενη σχέση εξαρτημένης εργασίας (εργαζόμενοι με μπλοκάκια)• ανέργους. Επομένως εξαιρούνται οι έμποροι και αυτοαπασχολούμενοι, οι οποίοι ήδη αντιμετωπίζονται μειονεκτικά από το Ν. 3869/2010 και λύση για αυτούς φαντάζει η πτώχευση, η οποία συνεπάγεται ρευστοποίηση κάθε περιουσιακού στοιχείου. Επιπλέον δεν ξεκαθαρίζεται αν στη ρύθμιση υπάγονται μέλη εταιριών. Δεν διευκρινίζεται τέλος, αν τις ως άνω τρεις ιδιότητες πρέπει να έχουν αμφότεροι οι συνοφειλέτες σε περίπτωση κοινού δανείου ή οι εγγυητές. Και πάλι μένει σε εκκρεμότητα ένα σημαντικό σκέλος στα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, δηλαδή οι εγγυητές.

Τίθεται για τις κατηγορίες των προσώπων που υπάγονται στη ρύθμιση και εισοδηματικά κριτήρια. Έτσι ο υπερχρεωμένος θα πρέπει να έχει ετήσιο καθαρό οικογενειακό εισόδημα από οποιαδήποτε πηγή (άρα όχι μόνο από μισθούς, αλλά και από ενοίκια, επιδοτήσεις, μερίσματα κ.λπ) έως 25.000 € και εφόσον αυτό έχει μειωθεί περισσότερο από 20% σε σχέση με τη 01.01.2010. Για τους πολύτεκνους, τρίτεκνους και πάσχοντες από βαριά ασθένεια ή και μόνιμη αναπηρία το εισόδημα θα πρέπει να είναι μέχρι 30.000 €. Ο προβληματισμός εδώ έχει να κάνει με το υψηλό εισοδηματικό όριο, το οποίο δεν διευκρινίζεται αν θα είναι τεκμαρτό (π.χ. μακροχρόνια άνεργος με ακίνητη περιουσία, ασχέτως αν έχει μηδενικό εισόδημα, επιβαρύνεται με τεκμήρια από ακίνητο ή αυτοκίνητο) ή το πραγματικό. Δεν διευκρινίζεται αν το εισόδημα θα είναι το τρέχον ή θα προκύπτει από το εκκαθαριστικό, το οποίο αφορά τα εισοδήματα του προηγούμενου οικονομικού έτους (το εκκαθαριστικό του 2012 που είναι σε ισχύ, αφορά τα εισοδήματα που αποκτήθηκαν το 2011). Δεν διευκρινίζεται το εάν το εισόδημα θα αφορά τους εγγυητές ή συνοφειλέτες. Δεν διευκρινίζεται το πώς θα προκύπτει η μείωσή του (εάν αυτό θα γίνεται από τα εκκαθαριστικά υφίσταται ο παραπάνω προβληματισμός). Δεν διευκρινίζεται το πώς θα προκύπτει η βαριά ασθένεια και το από ποιο ποσοστό αναπηρίας και έπειτα θα υπάγεται κάποιος στη ρύθμιση.

Δυστυχώς δεν διευκρινίζεται ποιος θα κρίνει το αν το υπερχρεωμένο νοικοκυριό πληροί τις παραπάνω προϋποθέσεις. Αν αυτό το πράττει η τράπεζα, εύκολα μαντεύει κανείς πως οι αφορμές για να εξαιρεθεί κάποιος της ρύθμισης θα είναι τόσο πολλές, ώστε τελικά να αποθαρρυνθεί και να δεχτεί κάποιον διακανονισμό, εκτός νομοθετικού πλαισίου υπερχρεωμένων νοικοκυριών. Έτσι όμως θα μένει ο υπερχρεωμένος βορά στο τραπεζικό θηρίο, αφού ως οικονομικά αδύναμος θα αδυνατεί να διαπραγματευτεί επί ίσοις όροις.

Τα δάνεια που υπάγονται στις ρυθμίσεις

Τα δάνεια που μπορούν να ρυθμιστούν είναι μόνο τα μη ληξιπρόθεσμα δάνεια (δηλαδή αυτά τα οποία δεν έχουν καταγγελθεί με εξώδικο, διαταγή πληρωμής, δικαστική απόφαση κ.λπ., από τις τράπεζες) από πιστωτικά ιδρύματα για τα οποία έχει εγγραφεί προσημείωση ή υποθήκη στην κύρια κατοικία του οφειλέτη (δηλαδή κυρίως τα στεγαστικά, όχι όμως μόνο αυτά, αφού εμπράγματο βάρος μπορεί να υφίσταται και σε καταναλωτικά δάνεια), η αντικειμενική αξία της οποίας δεν ξεπερνά τα 180.000 €. Οι προβληματισμοί εδώ εδράζονται στο ότι και με μια μέρα απλήρωτη τη δόση του στεγαστικού δανείου η τράπεζα δύναται να προβεί σε καταγγελία της σύμβασης και άρα να πάψει να είναι ενήμερη και να καταστεί ληξιπρόθεσμη. Προκειμένου επομένως να δυσκολευτεί η πρόσβαση των υπερχρεωμένων νοικοκυριών στη ρύθμιση θα μπορεί η τράπεζα και με μια δόση απλήρωτη να «κοκκινίσει» το δάνειο και να αποτρέψει την υπαγωγή τους στις ευεργετικές ρυθμίσεις. Τέλος συχνό είναι σήμερα το φαινόμενο η αντικειμενική αξία ενός ακινήτου να υπολείπεται της εμπορικής και έτσι το όριο των 180.000 € -παρότι υψηλό- ίσως να μην ανταποκρίνεται στην τρέχουσα πραγματικότητα της κάθε περίπτωσης.

Για να υπαχθεί λοιπόν κάποιος στη ρύθμιση θα πρέπει το σύνολο της ακίνητης περιουσίας του να μην ξεπερνά τα 250.000 € -αντικειμενική πάντα αξία- υπολογιζόμενης ασφαλώς της αξίας της ενυπόθηκης ή προσημειωμένης κατοικίας• το σύνολο των καταθέσεων που βρίσκονται στην κατοχή του νοικοκυριού (όχι μόνο του οφειλέτη) να μην υπερβαίνει τα 10.000 €• και το ανεξόφλητο υπόλοιπο των συνολικών δανειακών υποχρεώσεων του νοικοκυριού (κατά κεφάλαιο και όχι μαζί με τόκους και έξοδα) να μην είναι παραπάνω από 150.000 €. Οι πολύ αυστηρές αυτές προϋποθέσεις, δημιουργούν το εύλογο συμπέρασμα πως ο αριθμός όσων τις καλύπτουν είναι πολύ μικρότερος. Επιπλέον δημιουργούνται ζητήματα με το χρόνο που θα πρέπει να εξεταστεί η αξία των καταθέσεων. Αν σήμερα υφίστανται καταθέσεις αλλά στη συνέχεια αυτές αποσυρθούν ίσως αποτελέσει αφορμή για την τράπεζα να επικαλείται καταχρηστική συμπεριφορά των υπερχρεωμένων νοικοκυριών και αρνούνται την υπαγωγή τους στη ρύθμιση.

Οι ρυθμίσεις για όσους το δάνειό τους –ελάχιστοι δυστυχώς- πληροί τις ταχθείσες προϋποθέσεις περιλαμβάνουν περίοδος χάριτος 48 μηνών (δεν είναι ξεκάθαρο τι περιλαμβάνει η περίοδος χάριτος; Μείωση επιτοκίου, πληρωμή μόνο τόκων ή κεφαλαίου, μη πληρωμή δόσης;)•

άμεση (δηλαδή από τον επόμενο μήνα;) μείωση της μηνιαίας καταβολής στο 30% του μηνιαίου καθαρού εισοδήματος του νοικοκυριού (αν αυτό είναι η περίοδος χάριτος τότε είναι κατ’ ευφημισμό «χάρη»)• η δόση σε όλο το χρόνο της περιόδου χάριτος θα προσαρμόζεται σε πιθανή μεταβολή του εισοδήματος. Το πώς θα προκύπτει η μείωση ή αύξηση του εισοδήματος –τεκμαρτού ή αληθούς παραμένει πάλι ασαφές- είναι απορίας άξιο, αφού εύκολα το ένα ή το άλλο μέρος θα αμφισβητούν τα έγγραφα επικαλούμενα ακόμα και χαλαρή φορολογική συνείδηση των πολιτών, δηλαδή απόκρυψη εισοδημάτων• τέλος η συμβατική διάρκεια του δανείου παρατείνεται κατ’ ελάχιστο 48 μήνες και η αποπληρωμή του μετά την περίοδο χάριτος συνεχίζεται με τους όρους της αρχικής σύμβασης χωρίς καμία επιβάρυνση για το δανειολήπτη. Ειδικότερα όσοι κερδίζουν μέχρι 15.000 € το επιτόκιο που θα καταβάλλουν περιορίζεται στο 1,5% (0,75% + βασικό επιτόκιο ΕΚΤ). Ασαφές αν το επιτόκιο θα προστίθεται στη μηνιαία δόση ή θα συμπεριλαμβάνεται σε αυτή. Μόνο για τους ανέργους (μακροχρόνιους ή για κάθε άνεργο;) με μοναδικό εισόδημα το επίδομα ανεργίας, πέραν των παραπάνω, προβλέπονται μηδενικές καταβολές με πλήρη απαλλαγή τόκων για συνολικό διάστημα έξι μηνών εντός της περιόδου χάριτος. Για το υπόλοιπο των 3 ½ ετών καμία θετικότερη πρόνοια δεν υφίσταται.

Συμπεράσματα

Επιλογικά, οι νέες ρυθμίσεις για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, που αφορούν τα δάνεια όπου εξασφαλίζονται με προσημείωση ή υποθήκη σε ακίνητο των οφειλετών (κυρίως δηλαδή τα στεγαστικά) αποτελούν φρούδες ελπίδες. Ελάχιστοι είναι όσοι η περίπτωση τους πληροί τα κριτήρια που θέτονται και πολλοί περισσότεροι όσοι είδαν την προοπτική για επίλυση των οικονομικών τους προβλημάτων να διαψεύδεται. Δυστυχώς, χάθηκε πολύτιμος χρόνος από την Πολιτεία στο να ρυθμιστεί το οξύ κοινωνικό πρόβλημα των υπερχρεωμένων νοικοκυριών. Αντί να αποτρέπεται η προσφυγή στα Δικαστήρια με το Ν.3869/2010 (νόμος Κατσέλη), αυτή καθίσταται μονόδρομος. Και τότε όμως τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά έρχονται αντιμέτωπα με την κακόπιστη διάθεση των τραπεζών ως πιστωτές τους, και τις χρόνιες παθογένειες της Δικαιοσύνης (καθυστερήσεις στην εκδίκαση, έλλειψη υποδομών, υπέρογκος φόρτος εργασίας σε Δικαστές και δικαστικούς Υπαλλήλους).